In juni van coronajaar 2020 lag De Boat fan foarhinne van Hanshan Roebers nog aan en in het water. Een tijdloos markant teken in het landschap. In de onbewoonde boot waarin nooit is gevaren drongen nu en dan jongeren binnen. Ze lieten sporen achter van vandalisme. Eer de boot uiteen kon vallen is de boot afgebroken. Wordt de schoonheid ervan (te laat?) gemist?
Eerste Vredeman de Vriesprijs voor vormgeving voor de boot die geschiedenis en in cultuur gebracht land en water verbond
In 2001 is de eerste Vredeman de Vriesprijs voor vormgeving toegekend. De prijs ging naar het unieke, innovatieve kunstwerk de Boat fan foarhinne van Hanshan Roebers (Hengelo, 1941) van wie door heel Nederland beelden staan. Deze belangrijke prijs wordt het ene jaar uitgereikt voor architectuur in Friesland, het andere voor vormgeving. Het gaat bij de toekenning om meer dan ‘mooi’ of ‘lelijk’, schrijft Hink Speulman van Keunstwurk over de prijsuitreiking van 2020.
2014
In 2014 interviewde ik de kunstenaar voor Tusken Wâld en Wetter in zijn atelier in Koudum. Roebers zag op foto’s van Jacqueline Schippers uit Hurdegaryp, dat door achterstallig landschappelijk onderhoud een ‘aangewaaide’ boom het silhouet van de boot deels aan het oog onttrok. Juist het silhouet in harmonie met de omgeving en in een eenheid met de waterweg en oever maakte het kunstwerk af. Vanaf het fietsbruggetje, de weg en het water gezien, tekende dit eikpunt zich prachtig af tegen het weidse landschap en toen het eikenhout van rossig naar grijs kleurde, leek de boot tijdloos.
Recht doen
Ik heb destijds mondeling bij de gemeente gemeld dat het al jaren met graffiti bedekte verbogen bord en de oranje graffiti op het in de wal liggende deel van het schip en de aangewaaide boom het kunstwerk geen recht deden. De graffiti verbleekte enigszins, verder veranderde er niets. Wanneer opdrachtgevers opgevolgd worden, wordt de binding met kunstwerk, kunstenaar en uitvoerder vaak minder. Onderhoud van een met gemeenschapsgeld aangekocht beeld, is niet vanzelfsprekend. Vaak herinneren anderen overheden eraan. Waar de omgeving in beweging komt, wordt een beeld vaak hersteld en niet in (betrekkelijke) stilte afgebroken.
Onderhoud, behoud
Helaas wordt wel gesteld dat een beeld niet goed is geconstrueerd, terwijl het niet goed onderhouden is of vandalen schade aanbrachten. Straatmeubilair, lampen, verkeerspalen, camera’s, prullenmanden, lijnen in het wegdek, tram- of bushokjes en bewegwijzering worden onderhouden na slijtage, vandalisme of verkeersongelukken. Ook een pand, brughuisje, villa, flatgebouw tot kantoorpand, winkelcentrum blijft niet vanzelf in goede staat, evenals hekken, schuttingen, bruggen, beschoeiingen en wegen. Onderhoud voorkomt kapitaalvernietiging, ook van onvervangbare kunstunica. Zou een beklad, verbogen informatiebord en een bekladde wand van een overheidsinstelling wel schoongemaakt worden en hersteld?
Te zien in…
Cultuurrubriek te zien in… is gestart nadat Annelies Buurman de resten van een speciaal voor die locatie en in samenhang met het dorpsbeeld ontworpen kunstwerk zag liggen. Over het slecht onderhouden kunstwerk (woekerende klimop, verfhuid verwaarloosd, zwerfvuil) meldde de gemeente dat de betonconstructie niet top was en het werk niet paste in de nieuwe gebiedsindeling. Maar, dezelfde kunstenaar was benaderd voor een ontwerp op een nieuwe locatie, door corona was dit vertraagd.
Terug naar de natuur
Tineke Bergsma, Beleidsmedewerker Toerisme en Recreatie manager van Gemeente Tytsjerksteradiel en Achtkarspelen (Tegearre selstannich) liet weten dat, De Boat fan foarhinne door de kunstenaar is gemaakt om overgeleverd te worden aan de elementen/de natuur, om langzaam te vergaan. Gelet op de veiligheid en in verband met vernielingen heeft de gemeente al herstelwerkzaamheden gedaan.” De boot is inmiddels weggehaald. Bergsma vertelde dat nu architecte-vormgeefster Nynke Rixt Jukema was aangetrokken.
Jukema
Jukema vertelde Roebers persoonlijk dat de gemeente haar gevraagd had om een plan te maken voor de herinrichting van het Bûtefjild van Rypstjerk tot Zwaagwesteinde, waar een nieuwe vaarroute en een nieuw gemaal gepland staan. Omdat er vuurtjes gestookt waren in de boot was de buurman bang dat dit uit de hand zou lopen. Jukema noemt De Boat fan foarhinne prachtig inspirerend, helemaal op die plek. Het op laten gaan in de natuur vond ze een mooi idee, maar noemt het onder de huidige omstandigheden onmogelijk.
Stekjes
De architect kreeg geen opdracht voor een autonoom kunstwerk en zou dat ongepast vinden tegenover Roebers. Binnen het gebiedsplan maakt Jukema stekjes, dit zijn bijzonder vormgegeven bankjes, waarvan er een bij de locatie van de voormalige boot komt te staan. Verbinding is ook haar uitgangspunt weet ik, dankzij ontmoetingen in 2008 en haar gerealiseerde projecten waaronder in 2011 een stekje in Oer de Wiel in Feanwâlden voor Keunstwurk en Landschapsbeheer Friesland.
Onvermijdelijk
Bergsma meldt ook dat bij het verwijderen bleek dat de bodem verrot was en eerder het mechanisme, waardoor de beide helften van de boot meebewogen met het water, niet meer werkte. (Zoals alles had de boot onderhoud nodig.) Het verwijderen van zijn kunstwerk in verband met de veiligheid vond de maker spijtig maar hij “had hiervoor begrip.” Roebers wist niet hoe hij bij deze mededeling zijn prijswinnende kunstwerk kon laten opgaan in de natuur. “Nu de boot na 20 jaar is weggehaald, is dat onmogelijk. Wat kun je uitrichten tegen in werking gezette veranderingen die in 2000 niet voorzien waren. En wat valt er tegen vandalisme te ondernemen?”
Foto 1 Hanshan Roebers Zicht op De Boat fan foarhinne van H. Roebers, 2014
Foto 2 Durk van der Duim Resten van De Boat fan foarhinne, november 2020
Foto 3 Gerhild van Rooij Bord, 2014 (De Boat droeg in 2020 nog verbleekte graffiti)
Gerhild van Rooij, uit Aldtsjerk, zie ook nr.14, herinnering aan de boot van Roebers.
