De dorpsnaam Mûnein betekent Molenend of Moleneind, het eind bij de molen. De molen maakt deel uit van de dorpsnaam en de identiteit van dit dorp. Verschillende panden en locaties verwijzen naar een molen. Zo is er een straat vernoemd naar de molen.
Op die Mounewei, verwijst een bord naar de ‘iepenbare basisskoalle It Kruirêd’, ook die naam en het bijbehorende logo van het kruirad herinneren aan een molen. Bij deze school aan de Mounewei staat een tegelbank op het schoolplein waarop een kleurrijke molen is geschilderd.
Historische locatie
Aan de Dr. Kylstrawei staat al sinds 1905 pand nummer 93 en daarop prijkt de naam van Café it Mounehoekje, met ook dit jaartal. In diezelfde straat staat een Mini Mounebibliotheek, die net als it Mounehoekje, een molen als logo heeft. En dan staat er nog It Mûnehús op de historische locatie aan de dokter Kylstrawei, tegenover de haven. Het markeert de plaats waar de vroegere molens gestaan hebben. Het Mounehoekje, was echt het hoekje bij de molen waar het dorp haar naam aan dankt en is gebouwd toen er nog een molen stond.
Mûnehús
Al in 1611stond in deze buurt een molen. De bebouwing bij die molen zou het gehucht Molenend vormen, waaruit later het huidige dorp Mûnein is ontstaan. In 1897 kwam op dezelfde plek waar de molen uit de zeventiende eeuw had gestaan, een grotere roggemolen te staan. De molen stond er veertien jaar en brandde in 1911 af, waarmee het molenhokje een hoekje zonder molen werd. Wel bleef er nog een deel van een molensteen bewaard en die oude molensteen heeft lange tijd bij it Mûnehús aan de Kysltrawei gestaan.
Dorpsbelang
Voordat de molen afbrandde, kwam er in het toenmalige buurtschap Molenend vanaf de negentiende eeuw steeds meer bedrijvigheid. Eind van die eeuw, in 1898, is er zelfs een vlasfabriek gebouwd. In 1926 werd Dorpsbelang Molenend opgericht, waar buurdorp Roodkerk of Readtsjerk zich later bij zou aansluiten. Het zou nog decennia duren eer Molenend de status van een dorp verwierf. In het moerasgebied ten oosten van Mûnein werd vanaf 1927 het meertje dat de grens vormde met gemeente Dantumadiel grotendeels in cultuur gebracht. Het gehucht breidde uit.
Naamgever dorp
Molenend ligt op een zandrug op de meest westelijke uitloper van het Drents Plateau en is in 1948 officieel een zelfstandig dorp geworden. Dorpsbelang had bij de aanvraag om een dorp te worden de gemeente al laten weten dat ze de molen als naamgever van het gehucht ook in de dorpsnaam wilden behouden. Het dorp heeft nu een Friese naam, net als de andere dorpen in de Gemeente Tytsjerksteradiel
Drie wâlddoarpen.
De oude naam voor de Trynwâlden luidt De Thrije Walden en deze naam zou verwijzen naar de drie oorspronkelijke wâlddoarpen. Die dorpen, Gytsjerk, Oentsjerk en Aldtsjerk, liggen ook op de uitloper van het Drents Plateau. Omdat Mûnein ooit een gehucht was dat onder het dorp Oentsjerk viel hoorde het historisch gezien tot de drie oude wâlddoarpen. Toen Het gehucht Molenend een dorp werd, hoorde het niet meteen tot de Trynwâlden, het dorp maakt pas sinds 1953 deel uit van de Trynwâlden.
Mûnein, Mounein
Op de komborden van het dorp staat Mûnein, dat nu de officiële naam is, de vroegere spelling van de dorpsnaam is Mounein. De Mounewei heet nog altijd Mounewei en niet Mûnewei. Op de gevel van het dorpshuis aan Mounewei, in Nederlands Molenweg, hangt op nummer 1 een donker naambord. Daarop is het woord mûne ook nog gespeld als moune, ‘de Mounestiene’, in Nederlands de Molensteen, is de naam van het hier gevestigde dorpshuis. Die naam bestaat uit letters in diepreliëf. Ze zijn witgeschilderd en contrasteren met het donkere bord, dat de vorm van een brede boog heeft.
Bord de Mounestien
De ronde vorm van de halve molensteen die onder het naambord is geplaatst sluit aan bij de ronding van het boogvormige bord. De donkere, zes strekkende bakstenen brede, molensteen is op een verhoging van enkele lagen bakstenen tegen de gevel bakstenen geplaatst. Deze molensteen, is de oude molensteen die eerder tot de molen van het gehucht Molenend hoorde en nadat de molen afbrandde lange tijd bij It Mûnehús bij de haven aan de dr. Kylstrawei heeft gestaan.
Molensteen
Deze grijze halve molensteen is de drager van de geschiedenis van de molens die in Molenend hebben gestaan. Daar verwijst ook de naam van het Dorpshuis de Mounestien naar. In aflevering 7 schreef ik al dat de gebruikssporen op deze bijna 125 jarige molensteen herinneren aan het malen en fijnwrijven van rogge. Afhankelijk van het weer en de neerslag tekenen die sporen zich duidelijker of minder duidelijk af. Dicht bij zijn ze altijd goed te zien. Die oude sporen vormen nu een bijna abstracte grafische tekening die uitwaaiert op de halve molensteen.
Eerste steen
Op de uit rode bakstenen opgemetselde gevel van het dorpshuis is naast de terugwijkende entree nog en kleine grijze gevelsteen te zien met daarop in het Fries de tekst:
‘EARSTE STIEN LEIN
OP 24-8-1983
TROCH
AUKJE DE VRIES-SCHAAFSMA
UT MOUNEIN’
Drager dorpsgeschiedenis
De gevelsteen waarop staat dat Aukje de Vries-Schaafsma uit Mûnein op 24 augustus 1983 de eerste steen heeft gelegd van het naar de molensteen genoemde dorpshuis is nu nog geen historisch erfgoed. De echte oude molensteen is dat wel. De naam van het dorp en de herkomst van namen als It kruirêd, It Mûnehús, en de namen en locaties It Mounehoekje en de Mounewei, zijn te herleiden naar de vroegere molens van het gehucht Molenend. Daar maakte de molensteen deel van uit en zonder molenstelen kon er niets gemalen worden. Het is mooi dat die oude molensteen hier bij het dorpshuis een plaats heeft gekregen als een monument dat een duidelijke en beeldende verbinding slaat naar het verleden van dit dorp.
Tekst en foto’s Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk (Galerie Bloemrijk Vertrouwen)
Zie eerdere artikelen: ‘Tryntsjemuoi,Kaetsjemuoi of Catharina. Sporen van de beschermheilige van molens’, Fryslân Markant 2018 maart-april, pp. 20-22 ‘Te zien in … nr. 21, Molensteen in Mûnein’, RTVKanaal30, 14 juni 2020; Kunst in de Trynwâlden: Oude Molensteen bij de Mounestien 7, 15 juni 2020
Foto 1. Straatbord Mounewei in Mûnein
Foto 2. Bord Café it Mounehoekje met molen en jaartal 1905
Foto 3. Dorpshuis met bord de Mounestiene en de molensteen
