...altyd nijsgjirrich!

Kunst in de Trynwâlden nr. 29: David van Kampen en Dorpsgeschiedenis Wyns (1)

Wyns is al een oude plaats en laat dat zien met een monumentale zuil waarop de geschiedenis van het dorp aan vier zijden is afgebeeld. De vierhoekige zuil staat op het schoolpleintje bij de Sint-Vitus kerk en is een bijzonder monument voor het aan de Ee gelegen dorp Wyns. Het kunstwerk is een van de vele uit steen gehakte monumenten van de bekende beeldend kunstenaar David van Kampen.

Van Kampen verbeeldt op vier zuilzijden de dorpsgeschiedenis uit van hat jaar 500 tot aan het jaar 1979, het jaar waarin het kunstwerk gemaakt en geplaatst is. Als in een stripverhaal of comic ontvouwen zich aan elke zijde van het beeld historische personen, veranderende landschappen en historische gebeurtenissen. Het in Belgisch hardsteen vormgegeven kunstwerk maakt landschappelijke, agrarische, technische en maatschappelijke ontwikkelingen in het dorp en de omgeving zichtbaar.

WIJNS I WENINGI 500-1000
Wijns is één van de oudste dorpen van de voormalige grietenij en huidige gemeente Tytsjerksteradiel. De historie gaat vermoedelijk terug tot omstreeks het jaar 500, het jaar waarmee de verbeelding van Wyns door David van Kampen begint. Deze zijde van het beeld kreeg als titel I Weningi 500-1000. De titel verwijst naar de oude naam van het huidige dorp Wijns. Die naam wordt voor het eerst vermeld in het jaar 949 en staat in het register van abt Hadamar van het klooster Fulda in Duitsland. Wijns werd toen Weningi genoemd en was toen, zoals bovenin de voorstelling I Weningi 500-1000 te zien, een klein terpdorpje. De terp werd omringd door grasland in een waterlandschap en was de meest veilige plaats in de omgeving.

DIEREN, MENSEN, GELOOF
Op voorstelling zijn wat beesten te zien. Ze staan op het waarschijnlijk drassige land. Er is een os afgebeeld samen met een mens die symbool staat voor de agrarische wereld uit die tijd. Hij bewerkt de grond bewerkt met de zogenaamde hak als gereedschap. In het water vaart een geabstraheerd schip van de Vikingen als symbool voor de verovering en het bevaren van de woeste zeeën met inhammen tot diep in het land. Water had in deze eeuwen in de omgeving en heel Friesland en Nederland veel meer vrij spel dan het water nu. Boeren moesten bij storm en hoogwater het vee zo snel mogelijk in veiligheid zien te brengen. Het was hun bezit en voorzag in hun levensonderhoud. Ook dat vee in veiligheid brengen is afgebeeld, er is een koe te zien die daarbij tegenspartelt., een rachtmeting tussen dier, mens en de elementen Wyns had in de periode 500-1000 nog geen kerk. In het beeld staat een profeet die de goden aanroept. Een vrouw legt haar kind bij het kruis. Is dit op verschillende manieren steun, veiligheid en vertrouwen zoeken tegelijk ook een symbool voor de strijd in die eeuwen tussen christenen en heidenen?

OVER WATER
Van Kampen is er in geslaagd om de ontwikkelingen in de eeuwen zo weer te geven dat de mens, het land en het wilde of gekanaliseerde water als geheel zijn geportretteerd. Hij heeft niet alleen aandacht voor de mens op het land en het water en de oplossingen om daar samen te leven of overleven, maar ook voor de natuur bij Wyns en de daarbij behorende dieren. Bij afbeelding I is bijvoorbeeld onderin het beeld te zien hoe arenden vis vangen en hoe de golven diep in het in die tijd nog onbeschermde achterland dringen. Dat water was ook voor de mens viswater, maar tegelijk ook een gevaar voor het land en de dieren. Er zijn meer gevaren uitgebeeld, bijvoorbeeld schepen met vierkante en driehoekige zeilen. Dat zijn geen plezierjachten zoals die nu vaak te zien zijn in de Ee bij Wyns. Het zijn schepen die oorlog en ook kennis brengen en daarmee de ontwikkeling van de mensen en het land beïnvloeden. Water is altijd belangrijk geweest voor het aan de historische Ee gelegen dorp en is het nog steeds. De strijd van een individu om te overleven heeft van Kampen uitgebeeld met een gebalde vuist tegen het watergeweld.

OVERLEVEN
Op paneel I 500-1000 WENINGI is ook te zien dat er al gehandeld wordt. Linksonder is bijvoorbeeld uitgebeeld hoe men in die tijd nog in natura betaalt. Zo kan een haan geruild worden voor een goed stuk gereedschap. De voor de beeldhouwer kenmerkende markante figuren aan alle vier de zijden van de zuil, zijn ook terug te vinden in zijn andere werk, zoals de monumentale schilderijen en de reeksen kartonreliëfs. De meestal anonieme mensfiguren staan vaak gebogen en lijken op schilderijen en reliëfs met enkele streken weergegeven. Die ogenschijnlijke eenvoud en snelle weergave zijn ook kenmerkend voor de figuren op de zuil. Ze zijn herkenbaar maar gestileerd neergezet en dat geldt ook voor het landschap. David van Kampen is een kunstenaar die genoeg heeft aan contouren en schematische verbeelding van bijvoorbeeld objecten en kleding om uitdrukking te geven aan de personen, landschappen, objecten en gebeurtenissen. Hij buit de techniek van het reliëf hakken zo uit dat er diepte ontstaat en met een uitgekiende compositie bewaart hij de samenhang tussen de vele verschillende scenes in de diverse biotopen.

Gerhild van Rooij tekst en foto’s, meer in deel 2
Foto’s: drie details van reliëfs op de stenen zuil van David van Kampen aan de zijde I 500-1000 WENINGI, te Wyns

0 van 0