Aan de Kylstraweg zijn een uithangbord, lantaarn en gevelschild te zien die verwijzen naar de naamgever van het biermerk Hertog Jan. Dit bier is evenals het Belgische bier Primus genoemd naar Hertog Jan I van Brabant. De hertog trouwde op 17-jarige leeftijd met hertogin Margaretha van Frankrijk, zo jong huwen was in die tijd niet ongewoon.
Margaretha was een dochter van Lodewijk IX van Frankrijk. De hertog was heel verliefd op haar. Helaas verloor hij zijn eerste vrouw al binnen een jaar. Ze overleed in 1271 in het kraambed bij de geboorte van hun tweeling. Jan huwde daarna in 1273 met Margaretha van Dampierre, een dochter van de Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre. Ze kregen vier kinderen. Op zijn 32ste was de hertog weer weduwnaar. Hij kreeg meerdere buitenechtelijke kinderen bij verschillende vrouwen, waaronder een dienstmeisje aan het hof.
RIDDERTOERNOOIEN
Als Jan niet ten strijde hoefde te trekken om zijn hertogdom te verdedigen of uit te breiden vocht hij om indruk te maken op toernooien. Hij schitterde graag als machtige en stoere strijder op de riddertoernooien, vaak met als inzet een vrouw. In tijden van vrede oefenden ridders daar hun vechtkunst. Toernooien konden soms dagen duren. Bij deze grote feesten en tegelijk schouwspelen met veel publiek en gasten van ver probeerden de ridders elkaar uit het zadel te wippen en indruk te maken op de dames. De hertog liet de verliezende partij leven wat in die tijd ongebruikelijk was. Hij leek oppermachtig en won liefst 71 toernooien. In mei 1294 vocht hij zijn 72ste, laatste toernooi, waarbij hij tijdens het gevecht te paard zwaargewond raakte. Hertog Jan stierf op veertigjarige leeftijd ‘in het zadel’ met als doodsoorzaak zwaar bloedverlies. Het beeldmerk van de populaire biersoort PRIMUS uit België toont Hertog Jan I (primus) als strijder te paard.
WORRINGEN
Op 5 juni 1288 won hertog Jan I de slag bij Worringen, waarna hij hertog van Limburg werd en aan zijn eigen wapen met gele leeuwen op zwarte ondergrond (goud op sabel), de twee rode leeuwen op witte ondergrond (keel op zilver) van Limburg toevoegde. Hij regeerde over het grootste gedeelte van het gebied tussen Keulen en de Noordzee en zijn overwinning had een eind gemaakt aan jarenlang geruzie met Gelre. Er sneuvelden die dag 40 Brabantse ridders en 1100 tegenstanders, waaronder zijn grootste vijanden. De belangrijke handelsroute Brugge -Keulen.werd hierdoor veiliger. Jan van Heelu, geschiedschrijver van Brabant en ook schildknaap van hertog Jan I, heeft de slag met eigen ogen gezien en beschreven wat een vechtersbaas de hertog was en hoe hij altijd zichtbaar in de voorste gelederen streed.
BIERKONING GAMBRINIUS
Volgens een oud verhaal hield Hertog Jan I heel erg van bier. Na de gewonnen slag bij Worringen zou hij een groot overwinningsfeest voor zijn leger hebben gehouden, met heel veel bier. Hij klom op een groot vat of op een stapel biervaten en zou van daaraf zijn leger toespreken en toasten op zijn strijders. Op de Hertog Jan reclameborden in Mûnein heft hij in vol ornaat, met het zwaard nog aangegord het glas op de glorieuze overwinning. Volgens sommigen zou hertog Jan I model gestaan hebben voor de allegorische bierkoning Gambrinus en Gambrinius een verbastering zijn van zijn Latijnse naam ‘Jan primus’ of wel Jan de eerste.
BRUSSEL
Hertog Jan1 werd begraven in de minderbroederskerk in Brussel, volgens de bronnen more teutonico, dat wil zeggen dat zijn lijk was gekookt. De resten van zijn graf zijn te zien in het ondergrondse museum Bruxella 1238 naast het beursgebouw. Het museum is gebouwd op de plek van het voormalige minderbroederklooster. In Brabantse volkslegenden leeft hertog Jan voort als een populaire, gulle en goedlachse vorst die graag in het gezelschap van eenvoudige lieden genoot van spijs en drank. De kleurrijk hertog en bestuurder is opgenomen in de canon van Nederland en hij wordt herinnerd dankzij zijn minneliederen en de biermerken Primus en Hertog Jan.
TEKST Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk (voorheen ook werkzaam in Mûnein)
ILLUSTRATIES
Herzoge Johans von Brabant (hertog Jan I van Brabant), in Codex Manesse, 1305, afbeelding van de Slag bij Woeringen in 1288, op de banier zijn vooruitlopend op de afloop, de Limburgse en Brabantse Leeuwen al verenigd. 1340 (Bibliotheek Universiteit Heidelberg)
Worringen villani (slag bij Worringen) Nuova Cronica, 14e eeuw, (ms. Chigiano L VIII 296, Biblioteca Vaticana)
Uithangbord Hertog Jan aan Café it Mounehoekje (foto Gerhild van Rooij)
BRONNEN
zie illustraties; hertogjanproeverij.nl; Canon van Nederland (Noord-Brabant, hertog Jan)
Zie: Kunst in de Trynwâlden nr. 34. Hertog Jan, biermerk op bord in Mûnein (1)
NB Universitätsbibliothek Heidelberg, Cod. Pal. germ. 848 Große Heidelberger Liederhandschrift (Codex Manesse) (Zürich, ca. 1300 bis ca. 1340) (uni-heidelberg.de)
