In de stoep bij de tandartsenpraktijk Trynwâlden in Gytsjerk is op 27 januari 2022 een zogeheten ‘struikelsteen’ neergelegd ter nagedachtenis aan Franz Wagner. Franz Wagner is geboren op 7 maart 1920 in Breslau. In 1939 vluchtte hij naar Nederland. Hij woonde in Gytsjerk bij smid Klaas Olijnsma op het adres Canterlandseweg 5 te Gytsjerk. In 1942 is hij omgekomen in Auschwitz.
Na een kort welkomstwoord van Lucas Talsma, voorzitter van Doarpsbelang Gytsjerk, heeft Jelte Olijnsma, zoon van Klaas Olijnsma, de bij de steen geplaatste foto van Franz Wagner onthuld. Jelte Olijnsma heeft Franz Wagner nog persoonlijk gekend. De struikelsteen is daarna geplaatst door Jeroen Gebben, burgemeester van Tytsjerksteradiel. Vervolgens legde Bram Houtkruijer, die als 4-jarig Joods jongetje in de oorlog ondergedoken is geweest in Gytsjerk, een steentje bij de struikelsteen. Daarna volgden andere aanwezigen.
Met het leggen van de steen wordt aandacht gevraagd voor het lot van Franz Wagner, maar het is ook een teken voor de toekomst: een dergelijke georganiseerde vernietiging van mensenlevens mag nooit weer gebeuren. De steen maakt de herinnering aan de Holocaust zichtbaar en kan ook dienen als informatie in eigen dorp voor jongere generaties.
Herdenking Auschwitz
Het idee voor deze struikelsteen, ‘stroffelstien’ op z’n Fries, is bij Doarpsbelang Gytsjerk ontstaan na de herdenking van de bevrijding van Auschwitz op 27 januari 2020 in het kader van het project Levenslicht. Rondom een tijdelijk monument van lichtgevende stenen, ontworpen door Daan Roosegaarde, werd het feit herdacht dat toen 75 jaar geleden Auschwitz werd bevrijd.
Franz Wagner
De smid Klaas Olijnsma kreeg via de Leeuwarder ijzerhandelaar Cohen regelmatig aanvragen van Duitse joden om het smidsvak te leren. Met hun werkervaring, opgedaan bij ‘Klaas smid’, vertrokken zij dan naar Palestina (het latere Israël) om daar nederzettingen te stichten. Zij werden samen met vele andere joden de Palestina-pioniers genoemd. Franz Wagner hoorde ook tot deze groep. Hij is echter nooit in Palestina aangekomen. Ondanks meerdere waarschuwingen van plaatselijke politieagenten om te vluchten, dook Franz niet onder. Hij ging door met zijn dagelijks werk in de smederij en werd zo een gemakkelijke prooi voor de Duitsers.
Duitse kunstenaar
De stroffelstien is geplaatst in de stoep voor de tandartsenpraktijk Trynwâlden, waar vroeger de smederij van Klaas Olijnsma gevestigd was en later de gelijknamige garage. De stroffelstien maakt onderdeel uit van het project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, die overal in Europa zogeheten Stolpersteine heeft geplaatst om de herinnering aan de Holocaust levend te houden. Zie www.stolpersteine.eu. Het was eerst de bedoeling dat de kunstenaar naar Gytsjerk zou komen, maar vanwege de coronapandemie kon dit helaas niet plaatsvinden.
Bij de stroffelstien is ook een QR-code steen geplaatst. Na het scannen met een smartphone komt men bij een gecomprimeerde film van de lokale omroep Kanaal 30 op het YouTubekanaal van het Fries Filmarchief over de herdenking van 27 januari 2020.
Foto van de steenlegging is gemaakt door Geeske Brouwer-Oosterhof (burgemeester Jeroen Gebben legt de steen, daarachter voorzitter Doarpsbelang Gytsjerk, Lucas Talsma)
Enkele links naar meer informatie:
Klik op de foto hieronder voor een vergroting.
