De lindeboom kan oud worden en is een typisch Nederlandse boom die al ruim 5000 jaar voorkomt in ons land.
De laatste eeuwen staan er minder linden in de natuurgebieden, wel staan ze nog van oudsher in parken of lanen en als leilinden voor huizen of boerderijen en ook wel bij kerken of op bolwerken en buitenplaatsen en langs wegen die daar naar toe leiden. In ons dorp staan verschillende lindes langs de Van Sminiaweg en op het gazon aan het Jonkerspaad en Freuleleane staat de op 30 april 2013 onthulde vrij staande Keningslinebeam, die daar ter ere van de Kroning en het Koningschap van Willem-Alexander is geplaatst.*
Linden nabij Van Sminiaweg 70
Linden zijn mede bepalend voor het dorpsgezicht van Aldtsjerk. Er staan heel verschillend gesnoeide lindebomen in ons dorp, waaronder pal voor ons Galerie Bloemrijk Vertrouwen pand aan de Van Sminiaweg 70. Het zijn twee oude geknotte linden, die toen ze hier geplaatst werden al zo gesnoeid waren dat ze geen leilinden meer konden worden. Je ziet van ver de dikke knoesten van deze weliswaar naast elkaar geplaatste, maar op zichzelf staande bomen, die grillige schaduwen op ons pand, zowel bij zonlicht als de zeer dicht op de rechterlinde geplaatste straatverlichting. De gemeente besloot in de jaren negentig de twee overtollige uit Burgum afkomstige linden voor ons pad te plaatsen omdat ze daar in hun optiek in het straatbeeld hoorden. Deze linden zijn niet via geleide takken verbonden, zoals enkele andere mooi gesnoeide en geleide leilinden aan de Van Sminiaweg. Het geheel van takken van die twee linden heeft een bijna geometrische rechthoekige vorm gekregen. Op het plein naast ons pand staat nog een linde, dat is een mooi gesnoeide linde waarvan de hele kroon uitwaaiert en wanneer de galerieramen open staan in de bloeitijd komt de heerlijke milde lindengeur de zaal binnen.
LIGNUM SACRUM 1000 JAAR
In de Trynwâlden staan meer solitaire linden voor leden van het Koningshuis. Deze linden worden ook wel Oranjelinden of Huis van Oranjelinden genoemd. Ze herinneren midden in onze dorpen, op pleinen of in plantsoenen aan leden van ons Nederlandse Koningshuis met onder meer Friese oorsprong. De Linde, lindeboom of Tilia is een bijzondere boom met een ruwe schors, stevige takken en hartvormige bladeren en wanneer de vorm vrij kan ontwikkelen een prachtige hartvormige kroon. Het woord linde betekent bindsel. Van de bast van linden werd touw gemaakt en schoeisel. In het Duits betekent linde ook zacht. Uit het zachte hout worden wel beeldjes gesneden. Vroeger waren er vooral heiligenbeelden uit gesneden waarvan nog eeuwenoude, soms zelfs duizenden jaren oude exemplaren te vinden zijn in verschillende oorspronkelijk katholieke kerken in Europa. Lindehout werd wel ‘Lignum Sacrum’ genoemd, heilig hout, naar de heiligenbeelden van lindehout.
KONINGSLINDE EN TILIA EUROPAEA PALLIDA
De oorspronkelijke Koningslinden zijn zogenaamde Tilia Europaea ‘Pallida’, dit is een cultivar van de Hollandse linde die ook wel Koningslinde wordt genoemd. Die soort Koningslinde heeft soms last van bladluis en schimmel. Ze tasten de lindeboom niet aan, maar de linde kan er wel door gaan ‘druipen’. Zulke linden staan daarom zelden bij banken of op parkeerplaatsen. Deze boomsoort bezit een bijna onbeperkt vermogen tot groei en regeneratie van stam en takken en kan wel meer dan duizend jaar oud worden. Een Koningslinde als de Tilia Europaea Pallida kan de Koning, Koningin, prins of prinses voor wie de linde geplant is ruimschoots overleven.
TRADITIE NEDERLANDSE KONINGSLINDES
De Nederlandse lindeboom is een majestueuze boom die honderden jaren oud kan worden en deze historische of traditionele koningslinde of koningsboom is al 200 jaar als Nederlandse koningslindeboom geplant. Naast de lindebomen zijn er ook andere soorten bomen als Koningsboom geplant en ook die overleefden de koningen en koninginnen met gemak. Vaak wordt de boom genoemd naar de koning of koningin waarvoor de boom geplant werd. Er staan in Nederland nog Wilhelminabomen en Julianabomen en de oude Wilhelminabomen die zijn verdwenen, stierven niet door ouderdom, maar omdat er bijvoorbeeld een andere bestemming gegeven werd aan het gebied of omdat de boom niet als Oranjeboom opgemerkt werd.
WILLEM-ALEXANDERBOMEN
Door heel Nederland zijn bomen voor Wilhelmina, Juliana, Beatrix, Willem-Alexander en Amalia te vinden, ze worden wel Oranjebomen genoemd of Koningshuisbomen. Er staan borden bij deze bomen of er staan sierhekwerken omheen. In die vaak uit meerdere panelen bestaande hekken is de naam aangebracht voor wie de boom geplant is en de datum van bijvoorbeeld geboorte, kroning of een regeringsjubileum. Er staan ook wel koningsappels of oranjeappels op die hekken geplaatst of er zijn oranjebomen in verwerkt. Die hekken zijn soms kunstwerken op zich, met rozetten, bloemen, ranken of juist strak vormgegeven. Bij de Keningsleanebeam voor Willem-Alexander in Aldtsjerk staat een eenvoudig bord van cortènstaal waarin de tekst is uitgespaard. In de andere dorpen in Tytsjerksteradiel en ook in de hoofdplaats Burgum staat eenzelfde lessenaarsbord bij de Willem-Alexanderbomen.
TEKST EN FOTOGRAFIE Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
1+3 Keningslinebeam Willem-Alexander aan Freuleleane/Jonkerspaad in Aldtsjerk
2 Keningslinebeam Willem Alexander. Markt in Burgum, hoofdplaats Tytsjerksteradiel
Zie: Kunst en erfgoed nr. 43: Van Koninginnedagen van de 19e tot in de 21e eeuw naar de huidige Koningsdagen (deel 1)
