...altyd nijsgjirrich!

Kunst en erfgoed in de Trynwâlden nr. 49: Jeu de boule en petanque, sportief erfgoed of traditie?

Zeer binnenkort krijgt Aldtsjerk een Jeu het boulelaan en ik kan niet wachten tot de baan er is.

Voor mij roept het herinneringen op aan mijn artist in resident atelierperiode in Frankrijk, toen ik als ‘actief’ kijker genoot van het spel en de spelers. De een kreeg quasi nonchalant de bal precies daar, waar hij wenste of juist niet en hetzelfde gold voor de fanatieke spelers, maar het mooist waren de reactie op elkaars spel. De schouderklopjes, uitroepen en soms het korte applaus of woordenwaterval. Het zorgde voor saamhorigheid zo leek het, iedereen, bekend of onbekend was er welkom om te kijken en het zelf eens te proberen. Wanneer ik langs een Jeu de boulelaan kom, denk ik meteen aan die sfeer. Dat Aldtsjerk een baan krijgt, vind ik een aanwinst voor de Trynwâlden. Ik hoop dat de feestelijke sponsormiddag zaterdag 6 augustus van 14 tot 18 uur veel opbrengt en veel kinderen en volwassenen die middag kennis maken met Jeu de boules als speler of kijker.

Jeu de boules
Voor het blad Smallingerland Sportief en voor de online pluskrant.nl schreef ik al eens over Jeu de boules en de geschiedenis van dit sportieve spel, maakte deel uit van mijn lezing Sport als historische erfgoed in onze zaal in GBV in 1990. Jeu de boule of petanque is een spel dat onder andere door de oude Grieken en Romeinen werd gespeeld, maar wel op een andere manier. Bij de voorloper van de jeu de boules, het spel La Lonque of Bocce, werden stalen ballen op lange afstand vanuit een bewegende positie gegooid, met een aanloop om de ballen zover mogelijk te plaatsen. De Franse verzamelnaam jeu de boule, spel met bal, wordt in Nederland meestal gebruikt voor het spel petanque. Het is in Frankrijk populair als wedstrijdsport en daarnaast ook als recreatief spel voor jong en oud en voor mensen met een beperking, wie niet zelf uit de hand kan werpen, mag een buis gebruiken.

Petanque
De naam petanque is ontleend aan het Provençaalse woord pétanco van Pé voet en tanco stutpaal. Petanque verwijst naar stevig geplaatste voeten, als een stutpaal. Andere bronnen vermelden een vertaling uit het Frans voor petanque, van het Franse pied, voet en tanque, bijeen of bijeengebonden komt. Zo stevig staand kun je met precisie en concentratie de boule of bal werpen. Dat werpen gebeurt met een onderhandse techniek en varieert van de bal laten rollen tot halfhoog of hoog gooien. De meeste verenigingen voor jeu de boules hebben buitenbanen van verhard zand of grind, een enkele vereniging heeft ook een binnenbaan, waardoor het hele jaar gespeeld kan worden.
NJJB en kampioenschappen
Jeu de boules wordt al langer gespeeld in Nederland, maar een halave eeuw geleden, in 1972 is hier pas de Nederlandse Jeu de Boules Bond (NJJB) opgericht. Sinds 1978 is de NJJB aangesloten bij de Fédération Internationale de Pétanque et Jeu Provençal, kortweg FIPJP genoemd. Er zijn acht NJBB-subdistricten in ons land. NJJB-Noord omvat de provincies Friesland, Groningen, Drenthe en delen van Overijssel en Flevoland. Er zijn verschillende soorten districtskampioenschappen, doublette-districtskampioenschappen Noord bijvoorbeeld. Bij doublette, speelt een team van twee tegen twee, en bij de zogenaamde tête aan tête, speelt men één op één en beschikt een speler over drie stalen boules of ballen, bij de triplettes, speelt men drie tegen drie en hebben spelers twee boules. Op wedstrijden moeten de cijfers en keurmerktekens van de boules goed leesbaar zijn. Afgesleten ballen worden afgekeurd, een boule moet een doorsnee hebben van 70,5 tot 80 mm en 650 tot 800 gram wegen.

De But
Loting bepaalt welk team begint. Een speler trok vroeger een cirkel van 40 cm doorsnee, bij veel clubs en op alle wedstrijden legt men nu een kunststof cirkel neer. De speler gooit met de voeten binnen de cirkel het but uit op 6 tot 10 meterafstand. Het but, ook wel cochonnet genoemd, is het doel en bestaat uit een houten balletje van 30 mm. doorsnede (de speling in de maat mag maximaal 1 mm zijn). Na het werpen van de but, werpt de speler de eerste boule daar zo dicht mogelijk bij. De voeten moeten mogen niet van de grond komen voor een geworpen boule de grond raakt. Daarna werpt de tegenstander. Na dit zogenoemde pointeren, punteren of punt leggen is het team met de verst van het but afgelegen boule net zo lang aan de beurt tot de rollen omgedraaid zijn.

Een mène en partij
Spelers mogen ballen van tegenstanders of het but wegschieten, dit heet tirer, trekken. Als ze de op punt liggende boule verbeteren, probeert de tegenstander het punt terug te winnen. Als de tegenstander geen boules meer heeft, probeert het andere team meer punten te scoren door boules dichter bij het but te leggen dan de beste boule van de tegenstander op punt. Iedere boule die dichterbij het but ligt dan de beste boule van de tegenpartij levert een punt op, maximaal zes, wat zelden voorkomt. Het team met de dichtst bij het but liggende boule is de winnaar van de mène, zoals een werpronde genoemd wordt. Daarna legt een speler van de winnende partij een cirkel rond de but, gooit het but opnieuw uit en begint de volgende mène. Het team dat na soms ruim twintig werpronden het eerst 13 punten behaalt wint de partij. Op 6 augustus is dit in ons dorp Aldtsjerk te zien op initiatief van Dorpsbelang Aldtsjerk, iedereen is welkom, zonder aanmelden vooraf.
Tekst Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk

Foto’s
1. Spelers tonen boules met nummers en keurmerken en gladde boules bij SVP Drachten (foto Gerhild van Rooij. Origineel in ‘Smallingerlandse Vereniging voor Petanque, SVP, Fanny en sportbeeld Jeu de bouler’, Sportief Smallingerland, nr. 4, 2018, pagina 24-25, 27)
2. ‘Joueurs de boule op de l’avenue de l’Observatoire á Paris’, illustratie van Gustave Doré (1832-1883) bij de tekst van Émile de Labédollière in Le Nouveau Paris, pagina 209, uitgave Gustave Barba Libraire Éditeur, Parijs 1860.
3.Detail van ‘Un joueur de boules’, gravure van Paul Gavarni in Le voleur, nr. 95, 27 augustus 1858, pagina 265. (Reproductie gravure uit Toquades de Paul Gavarni, uitgave Gabriel de Gonet, Paris 1858).

Bronnen: in de tekst, www.njbb.nl; oral history Sake Bijlsma (SVP, Drachten)

Klik voor de sponsormiddag op zaterdag 6 augustus ten behoeve van Jeu de boules baan in Aldtsjerk hier!! (Red.)