...altyd nijsgjirrich!

Kunst en erfgoed in de Trynwâlden, 55: Gevelsteen uit 1940

Een kleine gevelsteen op het pand Trynwâldsterdyk 20 in Gytsjerk herinnert aan de oorspronkelijke kerkelijke bestemming van dit voormalige NH Verenigingsgebouw. De gevelsteen op de smalle zijgevel links naast de deur is van de weg af te zien. De deur is opgenomen in het meer naar achter gelegen deel van de verspringende voorgevel.

Hart, anker en kruis
Het eerst wat opvalt op de gevelsteen zijn de drie symbolen die als een onlosmakelijk geheel zijn weergegeven. In het midden is een reliëf te zien van een mooi rond hart dat onderaan in een korte punt eindigt. Op de sobere steen komt deze vorm optimaal uit in strijklicht, de rand aan de straatzijde licht dan bijna op. Boven op dat hart ligt een anker waarvan het verticale deel midden boven het hart uitsteekt. De onderzijde van het fraai vormgegeven anker valt samen met de onderste verhoogde contourhelft van het hart. Over het verticale middendeel van dit anker is een licht omhoog gebogen horizontaal deel te zien. Deze verticale en horizontale delen van het anker vormen tegelijk ook de assen van het kruis. Hart, anker en kruis zijn zo vormgegeven dat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en een drie eenheid vormen. Het kruis stijgt bijna op uit het anker, en eindigt tegelijk in datzelfde anker, gedragen door het onderliggende, allesomvattende hart.

Cartouches
Het formaat van de gevelsteen is 8 metsellagen bakstenen hoog en 2 gestrekte liggende bakstenen breed. Op het horizontale kruisankerdeel is een verdiept cartouche aangebracht met daarop in reliëf de tekst I. COR. XIII, 13. Een tweede verdiepte cartouche volgt de welvende lijnen van de onderzijde van het ankerhart en de onderzijde van de gevelsteen. Deze cartouche draagt links naast het onderste ankerhartdeel een A. en rechts van datzelfde ankerhartdeel een D., onderaan staat over de volle breedte van de cartouche nog MCMXL.2 IX. De onderste cartouche is zo vormgegeven dat links en rechts een verticale baan is vrij gebleven. Die verticale baan loopt door langs de drie ineengeweven symbolen en eindigt aan de bovenzijde van de ingemetselde gevelsteen. De letters op de cartouches verwijzen naar een jaar en een citaat uit de Bijbel en de voorstelling van hart, anker en kruis verwijst naar hetzelfde citaat.

A. D. MCMXL
De A. en de D. op de gevelsteen zijn een afkorting van Anno Domini, Latijn voor in het jaar onzes Heren. Deze afkorting wordt alleen gebruikt voor jaartallen na Christus, dus vanaf een jaar na het begin van onze jaartelling, het jaar 1. In Latijn wordt het jaar in de vorm van de letters aangegeven. In de reeks MCMXL staat de M voor het getal duizend (denk aan een mille), en de C voor honderd (denk maar aan cent, een honderdste euro). Wanneer de C zoals hier voor de M is geplaatst wordt de C waarde van de M waarde afgetrokken, MCM vormt dus het getal 1900. De X staat voor tien en de L voor vijftig en ook daar wordt de X-waarde van de L-waarde afgetrokken, omdat de X voor de L staat. XL staat dus voor 40. A.D. MCMXL betekent voluit In het jaar onzes Heren 1940. Na de L staat er nog een kleinere onderstreepte 2, die 2 wordt gevolgd door IX, de I staat voor het getal 1 en wordt van de X- waarde afgetrokken, met als uitkomst 9.

1. COR XIII 13
In 56 na Christus schreef Paulus aan de christelijke kerk in Korinthe in een brief over de liefde: ‘Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde’. In de gevelsteen is te zien hoe het geloof wordt voorgesteld door het kruis, een verwijzing naar de kruisdood en opstanding van Jezus. De hoop wordt weergegeven door een anker waarmee je stevig blijft liggen in onrustig water in woelige tijden. De liefde wordt verbeeld door een hart, een symbool van emotie, passie en genegenheid. Het hart is niet alleen een symbool dat je geliefd bent en waardevol, maar is binnen deze drie-eenheid het symbool voor de liefde van God. De Bijbeltekst 1 Korinthe XIII, waarnaar in de bovenste cartouche verwezen wordt, begint met: “Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal”. De op de gevelsteen genoemde versregel 13 luidt: “En nu blijven geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde.” Op de gevelsteen is het symbool van die liefde zo verbeeldt dat het de andere symbolen draagt. Beeldend gezien is het hart, de liefde, zoals de genoemde Bijbelversregel 13 aangeeft, de meeste van de drie.

Trynwâldsterdyk 20
De website Karakteristyk.nl vermeldt bij het pand Trynwâldsterdyk 20 dat het om een, Verenigingsgebouw van de NH kerk gaat dat nu in gebruik is als een architectenbureau. Op de database van religieus erfgoed relikwi.nl staat dat het Verenigingsgebouw Trynwâldsterdyk 20, Gytsjerk, de op 8 augustus 1945 opgerichte Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt Oenkerk huisvestte. Deze kerk is in 1965 opgegaan in de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt van Damwâld (Mumerwoude) in de gemeente Dantumadiel. De drie ineengeweven symbolen sluiten aan op de periode dat het pand als kerkelijk Verenigingsgebouw in gebruik was.

Tekst en foto’s Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk.
1 Historische gevelsteen uit 1940, Trynwâldsterdyk 20, Gytsjerk.
2 Detail gevel met gevelsteen, architectenbureau Dorenbos, Trynwâldsterdyk 20, Gytsjerk.
3 Trynwâldsterdyk 20, Gytsjerk, voormalig vereniging Gereformeerde kerk Vrijgemaakt.

0 van 0