It Bûtenfjild. Eind februari, begin maart trekken tienduizenden kraanvogels uit Zuid-Europa of noordelijk Afrika naar Noord-Europa. Het is prachtig om grote vluchten kraanvogels hoog in de lucht te zien voorbijtrekken en hun geroep en getrompetter te horen aanzwellen en wegsterven. Anders dan reigers vliegen kraanvogels of kranen met uitgestrekte nek. In de periode eind oktober-december vliegen ze terug.
CRANBERRY
In het moerassige natuurgebied it Bûtenfjild zijn eind 2020 in het Ottema-Wiersma reservaat door stagiaires van Hogeschool Van Hall Larestein en Nordwin College eind 2020 twee veenmosteeltbedden vrij gemaakt van andere soorten. Een van die bedden is daarna voor de helft ingeplant met veenbessen en cranberry. De cranberry’s is volgens een verhaal verbonden met de naam van de kraanvogel. De Amerikaanse kranen of kraanvogel at deze bessen graag en dankt daaraan de Engelstalige naam crane en ook de Friese naam kraanfûgel en Nederlandse naam kraanvogel verwijzen daarnaar. Vroeger werd kraan ook crane, craen of kraen gespeld, de toevoeging vogel is er pas later achtergeplaatst
OVER FRIESLAND
De kraanvogel neemt in veel culturen een bijzonder plaats in. In Japan staat de kraanvogel voor geluk en onsterfelijkheid, in het christendom voor waakzaamheid, in China symboliseert de kraanvogel de boodschapper van wijsheid, in Mekka, in het voorislamitische Zuid-Arabië, belichaamden de drie dochters van de maangod Hubal, drie godinnen die voorspraak zouden doen bij God als de Drie Verheven Kraanvogels (Gharaniq) en in de Griekse en Romeinse Oudheid is de kraanvogel de aankondiger van de lente en licht. De kraanvogel speelt in diverse culturen de hoofdrol in verhalen, fabels en sages, maar ook zonder verhalen en symbolische betekenis zijn de over Friesland vliegende kraanvogels prachtig. Ze trekken in lange slierten, een V-vormige formatie of in minder strak geformeerd langs vaste routes heen en weer. Ze komen vanuit Spanje, Portugal of Zuid-Frankrijk naar Scandinavië om er op een vaste plaats te broeden in uitgestrekte moerassen en moerasbossen in venen. Buiten het broedseizoen zoeken kraanvogels open gebieden zoals akkers en weilanden, ook in hoogvenen. Na lange afwezigheid zijn broeden er sinds 2001 weer kraanvogels in ons land, onder meer in het Friese Fochteloerveen. De kraanvogel staat hier nog wel op de rode lijst.
ARK, GRATIS KLEURPLAAT OF ZOEKKAART
Jeroen Helmer tekende duidelijke kleurplaten en ook mooie zoekkaarten voor ARK. Het zou leuk zijn als er een ingekleurde gratis download kleurplaat Kraanvogel gepost zou worden op de ARK facebookpagina. Op hun website staan meer kleurplaten en informatieve zoekkaarten voor veldlessen voor basisscholen, de meeste zijn gratis te bestellen via de ARK weggeef webwinkel. De besteller ontvangt een bevestiging met een link om een PDFversie van een plaat of kaart te downloaden en af te drukken, voor niet commerciële activiteiten. De kaarten zijn ideaal om onderweg dieren, of sporen van dieren te zoeken, op het land, te water of in de lucht, zoals kraanvogels. Door een kleurplaat of zoekkaart gaan jong en oud vaak nog beter kijken. Naar bijvoorbeeld de Europese kraanvogel, die groter is dan de ooievaar, die gemiddeld 107 cm meet. De kraanvogel is tot 120 cm lang, met een spanwijdte van 1,8 tot 2,0 meter. Het overwegend licht blauwgrijze verenkleed heeft op de rug roestkleurige vlekken, De achterkant van de kop is wit; de keel zwart en bovenop de kop is een zwart gedeelte met donkerrode kruin.
Ottema en Ottema-Wiersma reservaat
Ottema was een van de twee heren die veel percelen bezat in het huidige Ottema-Wiersmareservaat in It Butenfjild en net als Wiersma het belang zag om dit uitgeveende gebied als uitaaneengesloten drassig natuurgebied te behouden. Nanne Ottema was ook de grondlegger van het in 1917 opgerichte Keramiekmuseum de Princessehof aan de Kerkstraat in Leeuwarden. Hij liet 30.000 kunstvoorwerpen en zijn vermogen na aan de naar hem en zijn vrouw genoemde Ottema-Kinga Stichting (OKS). In het rijke online bestand staat dat OKS object NO 05559, een 3.5 cm hoge Imari porseleinen schaal is met diameter van 25 cm en als standplaats Keramiekmuseum Princessehof. De schaal met groengetint glazuur heeft in de bovenglazuurschildering een beeldvullende, gestileerde kraanvogel met gespreide vleugels tot over de S-vormige, geschulpte rand is met afgesneden lip. De prachtige kraanvogel is op de voorkant gegoten en bijgekleurd met émaux rood, blauw, groen, lakmoes en verguldsel. De gedraaide, gevormde en vergulde schaal met convexe bodem heeft vier proensporen en een recht verjongende voetring die aan de onderkant ongeglazuurd is en afgerond. De maker is onbekend, de plaats waar de schaal is gemaakt is wel bekend, dat is Satsuma in Japan. Als datering geeft de OKS 1800-1900 | Edo, Meiji.
TEKST Gerhild van Rooij
FOTO’S bij in de Trynwâlden, 58, rubriek over kunst en cultureel erfgoed voor Trynwâlden.nl
1. Kraanvogel (Grus, grus), Vaxholm, Zweden 12.07.2020 (foto Bengt Nyman)
2. Jeroen Helmer, ARK-kleurplaat Kraanvogel (www.webwinkel.ark.eu/)
3. Imari schaal kraanvogel (OKS, Princessehof) www.oks.nl/collection-detail/9505no-05559
BRONNEN
www.vogelbescherming.nl
A&W-rapport, versie 1 (altwym.nl)
fotoverslag-oogst-2020.pdf (betterwetter.nl)
