De rivier de Ee of Ie is beeldbepalend voor het dorp Wyns en inspireerde kunstenaars en schrijvers die hier te gast waren of woonden en werkten tot gedichten en kunstwerken. De verbondenheid van het dorp en de rivier en de betekenis van de Ie voor het ontstaan en de ontwikkeling van Wyns is hier in diverse vormen zichtbaar. Zo is er vanuit de openbare ruimte een gevelsteen met anker te zien. Het lijkt een tijdloos symbool, maar ook het anker heeft zoals het is afgebeeld een lange ontwikkeling doorgemaakt.
Symbool en beeldmerk
Tegenover uitspanning De Winze met naastgelegen standplaats van het pontje de Wijnser Oerset staat een pand in particulier bezit. Vanaf de weg is daarop de gevelsteen met in reliëf een zwartgekleurd anker te zien. Het anker steekt af bij de grijze natuurstenen gevelsteen en het geheel contrasteert met de lichtgele maar in 2014 nog witte gevel. Een anker is een grondtakel en deel van de scheepsuitrusting. Een anker wordt overboord uitgeworpen om een schip vast te leggen wanneer het niet afgemeerd kan worden. De afbeelding op de gevelsteen herinnert aan de zeevaart. En de Ie als deel van de Middelsee. Het anker op de gevelsteen is een zogenaamd klaar anker, zonder touw of ketting of trossen. In de zeevaart en ook op het wapen van de Koninklijke Marine wordt vaak een onklaar anker afgebeeld, maar de Koninklijke Marine gebruikte een zilveren klaar anker op het baton van het Eereteeken voor Meester-Kanonnier der Koninklijke Marine. Een klaar wapen is een symbool voor hoop. Op het oorspronkelijk voor een kerkelijke bestemming opgetrokken pand Trynwâldsterdyk 20 in Gytsjerk is links naast de deur is de gevelsteen geplaatst met kruisvorm, klaar anker en hartvorm ineen, het is een drievoudig symbool voor geloof, hoop en liefde.*
Anker met stok
Voor de uitvinding van het anker met stok hielden een grote steen, een met stenen gevulde zak of mand of een zak zand en Egyptenaren gebruikten een verzwaarde boomstronk het schip op de plaats. Latere ankers in driehoeksvorm waren lichter maar hadden achter rotsblokken gehaakt voldoende houdkracht. Pas daarna kwamen het anker met een stok. Houten ankers kregen een stenen, later loden, dwarsbalk die stok genoemd wordt. De stok zorgde dat het anker zich moest richten, waardoor een kant zich in kon graven, terwijl de andere kant loodrecht omhoog stak. Dit type wordt al beschouwd als metalen anker, ook al was het deels van hout gemaakt. Voor zover bekend bezaten de Grieken als eersten metalen ankers. De ijzeren ankers van de Romeinen leken op latere stokankers, maar hadden nog rechte armen. Ankers met gebogen armen dateren van 1813 en later. Het anker is via een ijzeren of stalen ketting of draad met het schip verbonden, De kabel of kettinglengte is minimaal driemaal de diepte van het water om de trekkracht ter plaatse van het anker horizontaal gericht te houden. De opwaarts gerichte trekt de meeste ankers uit de bodem en daar wordt bij het lichten van het anker gebruik van gemaakt.
Wyns
Op de vierzijdige zuil van David van Kampen** tegenover De Winze is in steen verbeeld hoe de Ee van begin af aan een levensader voor Wyns was. Voor de visvangst, de melkvaart en andere beroepsvaart passeerden schepen, bootjes, trekschuiten en skûtsjes Wyns. Schippers meerden aan om vracht te laden of lossen of passagiers op bestemming te brengen. Nu zijn er gemotoriseerde pleziervaartuigen, zeilboten en roeiboten als kano’s en kajaks op het water en vaart soms de historische Stânfries X uit Museumhaven Leeuwarden naar Dokkum toe.
Tekst en foto’s Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
Foto’s
1. Gevelsteen met klaar anker in 2020, gele gevel van huis in Wyns (Gerhild van Rooij).
2. Gevelsteen met klaar anker in 2014, nog witte gevel huis in Wyns (Gerhild van Rooij).
3. Gevel met gevelsteen met anker, Wyns, nabij de Winze en Oerset (Gerhild van Rooij).
*Gevelsteen kruis, anker, hart: https://www.trynwalden.nl/nieuws/2022/11/kunst-en-erfgoed-in-de-trynwalden-55-gevelsteen-uit-1940 10.11’22
**Rol van het water in Wyns op het zuil van beeldhouwer David van Kampen:
1 https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/10/kunst-in-de-trynwalden-nr-29-david-van-kampen-en-dorpsgeschiedenis-wyns-1/
2 https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/10/kunst-in-de-trynwalden-nr-30-david-van-kampen-wyns-wynyma-wikeren-2/
3 https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/10/kunst-in-de-trynwalden-nr-31-david-van-kampen-handwerk-en-techniek-3/
4 https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/10/kunst-in-de-trynwalden-nr-wyns-anno-1979-david-van-kampen-4/
