Langs onze fiets- en wandelwegen staan grote, aan een ronde metalen paal geklonken grove netten. Ze hebben een mond in een ronde hoepelvorm en eindigen in een punt zoals van een puntzak. Van veraf gezien wapperen en bewegen ze mooi in de wind, en soms valt de inhoud daarbij op door kleur en vorm. De gaten van het net lijken dichterbij een grafisch raster dat het landschap en de met bomen omzoomde wegen, begraasde dijken en bebouwing in grillige vormen verdeelt. De netten heten blikvangers en zijn hier puur voor het gemak geplaatst.
Blikvangers
In de Trynwâlden staan zulke netten al enkele decennia bij toegangswegen naar dorpen, gecultiveerde natuur of recreatiegebieden en ‘snoeproutes’ bij scholen. De blikvangers vangen al van ver de blik. Ze zijn bedoeld om het oorspronkelijk statiegeldloze blikje op te vangen dat een fietser – en op sommige plaatsen ook automobilist of motorrijder – zonder stil te houden in het net kan werpen. De naïeve gedachte was dat er door extra handelingen. zoals even afstappen om iets in een dichte of afgeschermde afvalbak te gooien, minder zwerfafval lukraak zou worden neergegooid of achtergelaten. Het fietsend weggooien traint wel de hand-oog coördinatie, maar zonder dat er een tweede poging nodig is bij het missen van het doel. Mocht het blik al vallen, dan hoort dat er gewoon bij. Alsnog afstappen hoeft niet omdat de wind al helpt om van de blikjes en alles wat in het net is beland zwerfvuil te maken. Dat zwerfvuil is dan wel geconcentreerd rond de paal en dit heeft tot gevolg dat er ook mensen zijn die het daar meteen maar op de grond gooien, nog makkelijker dan in het net werpen.
Slingerend
Veel vaker wordt er in de blikvangers allerlei afval geworpen, dat meestal meteen op de grond valt of er uitvliegt. Onder de paal liggen snoeppapiertjes in alle mogelijke maten en kleuren, plastic of papieren broodzakken, boodschappentasjes, reclamefolders, frisdankflessen, kartonnen pakken, plastic of blikken doppen en ook wel schillen en krantjes of tijdschriften. De blikvanger lijkt zwerfafval aan te trekken. Het ‘opgeruimd-staat-netjes-blikvangersnet’ kan niet voorkomen dat afval de gecultiveerde natuur ingeslingerd wordt, maar zorgt juist voor een concentratie afval rond het net. Wie naar of van Gytsjerk langs de blikvanger bij de grote kei rijdt, ziet altijd afval op de grond bij dit mooie uitzichtpunt. Wie vanuit Oentsjerk binnendoor naar Aldtsjerk rijdt of wandelt, ziet daar ook een blikvanger, maar of het de hoek of de omwonenden zijn, er ligt maar soms afval. Bij het Bûtenfjlid in Ryptsjerk staat een blikvanger met steeds weer een verzameling afval op de grond van het voor recreatie bedoelde heringerichte natuurgebied It Bûtenfjild.
Beweging
Lang geleden adverteerde de ANWB al met de slogan ‘Laat niet als dank voor het aangenaam verpozen de schillen en de dozen …’’ In onze tijd nodigen Blikvangers uit om uit puur gemak allerhande verpakkingen achter te laten, of er nu op eigen kracht of elektrisch gefietst wordt. In de Trynwâlden zijn er schoolklassen die nu en dan in beweging komen en zwerfafval opruimen in de bossen of het landschap in de omgeving. Dit gebied schoonhouden van consumptiezwerfafval is eerder een opdracht voor alle wandelaars en fietsers die hier van de mooie omgeving willen genieten. Al die blikvangers zijn met overheidsgeld gemaakt en geplaatst, en worden met overheidsgeld geleegd, net als de afvalbakken in natuurgebieden, bij speelplaatsen, pleinen, gemeenschapsgebouwen, op straten en andere locaties.
Andere vormen
Dichte blikvangers zijn obstakels in het landschap vergeleken met de oudere transparantere blikvangersnetten waarin je het afval natuurlijk wel duidelijk ziet. Ook bij dichte blikvangers zie ik wel zwerfafval op de grond liggen en vraag ik me af wat het nut is van de overheid om even afstappen te ontmoedigen of te ontmoedigen om thuis je eigen consumptieafval weg te gooien? Er dringt zich nog een vraag op: Wat is ten opzichte van een reguliere afvalbak met overkapping of afsluitklep de meerwaarde van afval in een blikvangernet zien wapperen en rollen en dit afval daarbij ook nog deels over de grond te zien rollen of zelfs tot in bomen en struiken te zien vliegen om daar, eenmaal vastgehaakt soms wel maandenlang te blijven wapperen? Is het de bedoeling dat we als attractie naar divers consumptieafval blijven kijken onderweg?
Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk, officieel gastheer voor de Nationaal park de Noardlike Fryske Wâlden
FOTO’S Gerhild van Rooij
1. Blikvanger vangnet bij Ryptsjerk, entree naar Bûtenfjild, sluis en fietspad.
2. Spoor, detail 1: platgeslagen blikje onder blikvanger, een maand nadat ik het voor het eerst zag liggen.
3. Spoor, detail 2: platgeslagen bedrukt papieren pak, weken nadat het er al enigszins verregend lag.
