‘t Is nutter saack gesondt te blijven, Dan sieckten constigh weg te drijven’ schreef Jacob Cats. Het is de lijfspreuk van Henricus Beekhuis aan wie Jan J. Sangers zijn tweede boek wijdde: Henricus Beekhuis 1872-1959. Bolswarder huisarts activist en sportman. Grondlegger van de Rijwielelfstedentocht. De tocht loopt ook door de Trynwâlden.
Gezond
Auteur Jan J. Sangers luisterde in zijn geboortestad Leeuwarden naar levensverhalen van zijn oma Jacoba Kuperus. Ze was begin twintigste eeuw een gewaardeerd dienstmeisje bij het sportieve gezin van de veelzijdige, daadkrachtige idealist en gezondheidspromotor dokter Beekhuis. Hij bekleedde in de 37 jaar dat hij praktijk hield in Bolsward ruim 25 functies. Dokter reed met zijn broer al in 1891 een elfstedenfietstocht en herhaalde dat begin twintigste eeuw verschillende jaren als reunie met dispuutgenoten en notabele vrienden. Fietsen en onderweg genieten van het gevarieerde landschap in Friesland was gezond en dat was zijn uitgangspunt voor een elf Steden-Rijwieltocht voor iedereen.
Jan J. Sangers
Sangers verhuisde in 1981 met zijn gezin naar Bolsward. Beekhuis leefde daar vooral als aanjager van de Friesche Elf Steden-Rijwieltocht. Na zijn pensioen verdiepte de oud-rector van het Oud-Marnecollege en tevens secretaris van Stichting Historisch Bolsward zich eindelijk in verschillende archieven, documenten, verslagen, notulen en knipsels. Dit resulteerde in 2017 in het boek dat Henricus Beekhuis als persoon, huisarts, activist en sportman belicht en glashelder de sfeer en ambtelijke hiërarchische en verzuilde verhoudingen tekent in de provinciestad Bolsward begin twintigste eeuw. Het is boeiend wat Beekhuis allemaal voor elkaar heeft gekregen, een standbeeld of plaquettezu meer recht doen dan het kale bordje Dokter Beekhuisloane. Gelukkig staat er sinds 2018 op de rotonde in Bolsward wel een prachtig beeld van Hans Jouta. Het verbeeldt de elfstedenfiestroute en bovenin een groep fietsers die elkaar uit de wind houden.
Zijn tijd vooruit
Het in het leven roepen van de elf Steden-Rijwieltocht was maar een facet van het werk dat Beekhuis verzette. De dokter ondernam actie voor een gezond leefklimaat in de stad, betere levensomstandigheden voor zwakkeren en was pleitbezorger voor lichamelijke beweging en sport voor alle leeftijden. Hij nam initiatieven tot gymnastiek voor ouderen, hielp een zwembad te realiseren, was oprichter en voorzitter van de Zwemschool aan de Snekervaart bij Spreeuwenstein, al kon hij niet zwemmen, en was erevoorzitter en beschermheer van de gezamenlijke gymnastiekvereniging Lycurgus-Wilhelmina. Beekhuis vermeed de zuilen, iedereen had, ongeacht godsdienst, afkomst of opleiding, recht op een goede leefomgeving, gelijke zorg, scholing en sport. In veel opzichten was hij zij tijd vooruit.
Het begin, een idee
Beekhuis kreeg het idee voor een Elf Steden-Rijwieltocht tijdens zijn werk als lid van de controlecommissie Bolsward bij de schaats-Elfstedentocht van 2012. Voor het verstrekken, drukken en uitgeven van de routekaartjes voor de Friesche Elf Steden-Rijwieltocht verleende de Algemeene Nederlandse Wielrijders Bond, A. N. W. B., medewerking. In hoofdstuk 4 ‘Sportman Henricus Beekhuis’ staat de op een oudere kaart ingetekende elf Steden-Rijwielroute uit 1912 en een druksel in geblokt kader waarboven ‘25 – 4 – 1912’ is getik met de tik- of schrijfmachine (naar het tikkend geluid van lettertoetsen die het machinelint raakten waardoorheen de letters op het in de machine gerolde papier terechtkwamen). Interpunctietekens zoals -:- vullen de regels uit, zoals toen gebruikelijk.
-:- FRIESCHE -:-
ELF STEDEN-RIJWIELTOCHT,
op Pinkster-Maandag 27 Mei 1912,
voor DAMES en HEEREN, niet jonger dan 18 jaar. -:- -:-
Wedstrijd beslist uitgesloten. -:- -:- -:- -:-
Motorfietsen niet, tandems wel toegelaten. -:- -:- -:-
______________
R o u t e: Bolsward-Harlingen-Franeker-Dokkum-Leeuwarden-
Sneek-Ylst-(Sneek)-Sloten-Stavoren-Hindeloopen-Workum-Bolsward
Ieder deelnemer, die den tocht volbrengt ontvangt een her-
inneringsmedaille. -:- -:- -:- -:- -:- -:- -:-
Is deze lid van den A. N. W. B., dan ontvangt dit lid boven-
dien een zilveren herinneringspenning, uitgeloofd door den A. N. W. B.
Vertrekuren 5, 6 en 7 ’s morgens. Inleg f 1,50.
Aangiften met toezending van inleggeld bij den Secretaris J. M.
KINGMA te Bolsward, uiterlijk tot 14 mei 1912. -:- -:- -:-
Programma’s worden op aanvrage toegezonden -:- -:-
Wedstrijd uitgesloten, f.
Totdat de €, euro onze nationale munteenheid de gulden opvolgde, stond voor geldbedragen de afkorting f, fl. of hfl zoals bij ‘Inleg f 1,50’, dit is de Hollandsche florijn gulden. De elf Steden-Rijwieltocht is omgedoopt in Fietselfstedentocht en start nog jaarlijks met 1500 fietsers vanuit Bolsward, op Tweede Pinksterdag. Ook de traditie van een feestelijk slotprogramma is behouden. Wie te hard rijdt en te vroeg aankomt, moet net als voorheen wachten bij de stempelposten. Beekhuis weerstond de terugkerende druk om net als bij het schaatsen een wedstrijdtour toe te voegen. Fietserskomen niet aan genieten toe als de focus alleen op snelheid ligt. Anno 1912 gold de zesdaagse werkweek en was er minder tijd voor noodzakelijke ontspanning, ook daarom staat in het reglement ‘Wedstrijd beslist uitgesloten’. De lange tocht werd vooraf wel als een ongezonde krachttoer gezien, zeker voor vrouwen, hoe kon een dokter dat bedenken?. De dokter wete nwe nu, had baanbrekende inzichten.
Illustraties:
1. Detail boekomslag met portret Beekhuis, schilderij Abe Koopmans (foto SBH).
2. Eerste Rijwielelfstedentocht 1912 op latere kaart, links druksel, pagina 151 (detail).
3. Detail, foto boekomslag (NationaalArchief/CollectieSpaarnestadstad/Het Leven).
4. Hans Jouta, elfstedenfietstocht (2018), rotonde Bolsward (foto juli 2023,Gerhild van Rooij).
Tekst Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
BOEK Jan J. Sangers. Henricus Beekhuis 1872-1959. Bolswarder huisarts activist en sportman. Grondlegger van de Rijwielelfstedentocht. Bolsward, 10.3.2017, uitgave SBH, hardcover, 196 pagina’s, vele historische illustraties, vormgeving Johan Dijkstra (met dank aan Fonds Bolsward Dronrijp en Stichting Bolswards Historie). EAN 9789082639902. Verkrijgbaar bij SBH-archief/documentatiecentrum, archiefsbh@gmail.com, 06-53145716, archiefbeheer Sangers Tekst
