Friesland kende rond vijftig kloosters. De overweldigende Beeldenstorm veroorzaakte veel schade en in 1580 werden alle kloosters bezit van de Staten van Friesland, ongeacht de orde waartoe deze behoorden. De meeste kloosters zijn hetzelfde jaar of binnen enkele decennia afgebroken, ook het vrouwenklooster Bethlehem onder het dorp Oudkerk. Erfgoedobjecten, documenten en publicaties houden de kloosters […]
Friesland kende rond vijftig kloosters. De overweldigende Beeldenstorm veroorzaakte veel schade en in 1580 werden alle kloosters bezit van de Staten van Friesland, ongeacht de orde waartoe deze behoorden. De meeste kloosters zijn hetzelfde jaar of binnen enkele decennia afgebroken, ook het vrouwenklooster Bethlehem onder het dorp Oudkerk. Erfgoedobjecten, documenten en publicaties houden de kloosters in ere.
Bethlehem, Mariëngaarde
Klooster Bethlehem of Bartlehiem onder Oudkerk lag in Tytsjerksteradiel en was op een terp langs de rivier de Dokkumer Ee gebouwd. Bethlehem lag ten noorden van de stad Leeuwarden in het voormalig Leeuwarderadeel, dat is opgegaan in de huidige gemeente Leeuwarden. Het klooster lag ten oosten van het dorp Stiens in voormalig Ferwerderadiel, dat is opgegaan in Noardeast-Fryslân, en noordwestelijk van Aldtsjerk dat nog altijd in Tytsjerksteradiel ligt. Klooster Mariëngaarde in Hallum heeft Klooster Bethlehem rond 1163 gesticht als een priorij van praemonstratenzer vrouwen. Het vrouwenklooster bleef verbonden met het Noordelijker gelegen praemonstratenzer of Norbertijnser mannenklooster, dat is genoemd naar de oprichter Norbertus. Hij zag de eerste christengemeenten als ideaal, een leven van armoede, dienstbaar aan God en de naaste. De praemonstratenzer of Norbertijnser orde wordt ook wel orde van witheren genoemd, naar de kleur van het habijt. Abt Taka Aebinga van Mariëngaarde (1485–1506) heeft na herstel van het vervallen klooster de witte kleding vervangen door zwarte.
Buwekleaster
In Achtkarspelen ligt het dorp Droegeham, kortweg De Ham. Het buurtschap Buweklooster, in Fries Buwekleaster of Bouwekleaster valt onder dit dorp en is de plaats waar het klooster Sepulchro Sanctae Mariae, het graf Van de Heilige Maria stond. Klooster Bethlehem zou dit klooster als priorij van praemonstratenzer vrouwen hebben gesticht, in 1290 zou het 170 bewoners geteld hebben. In 1248 begon de rijke landheer Bouwe Harkema, die al een aan Sint Nicolaas gewijde kapel op zijn land had laten bouwen, met de bouw van het in december 1249 gereed gekomen klooster Sepulchrum Sanctae Mariae, bekend als het Buweklooster. In de buitenplaats tuin bij Buwepleats Bed and Breakfast herinnert een monument aan dit klooster dat onder meer verveningen uitvoerde, in een groot deel van de venen ten oosten van de Mûnstegroppe, gelegen tussen Buweklooster en Rottevalle. Na de Hervorming in 1580 werd de rooms-katholieke godsdienst verboden en zijn op last van de Staten van Friesland alle katholieke kloosters, ook het Buwekleaster, Berghkleaster en klooster Mariëngaarde gesloten en de bijbehorende bezittingen verkocht. In 1800 zijn de laatste restanten van Buweklooster gesloopt, alleen het kerkhof is er nog.
Kloostertijd in Observeum
In Burgum ligt aan de Menno van Coehoornweg 9, het Observeum. Waar in museumzaal 2, Kloostertijd, het Barraconvent, Bergklooster of St.-Nicolaasconvent te Bergum centraal staat. Dit dubbelklooster van augustijner koorheren en regularissen is eind 12e eeuw gesticht en in 1580 gesloten en heeft ook verveningen uitgevoerd. De regularissen stonden vermoedelijk na 1399 onder leiding van de dominicanen te Leeuwarden en het klooster is in 1431 toegetreden tot de congregatie van Windesheim. Op het terrein van het in 1581 verwoeste klooster zijn archeologische objecten gevonden. Ook op en rond de terp van klooster Bethlehem zijn bijzondere objecten gevonden uit dezelfde periode, waaronder een zilveren reliekhouder.
Nieuwsbrief Observeum
Het Observeum plaatst maandelijks een Nieuwsbrief op de website. Naast een introductie door Pr-coördinator Tones Meijer, aankondigingen van activiteiten door (deel-) conservatoren, curatoren en de beheerder en wanneer daar aanleiding voor is een bestuursbericht, bevat de Nieuwsbrief vijf vaste rubrieken. In mijn vaste rubriek In de collectie… (opvolger van de in 2020 gestarte rubriek Object van de maand) belicht ik objecten uit de zalen Mesolithicum (Middensteentijd), Kloostertijd, Minsken, Hendrik Bulthuis, Geologie en Archeologie, Bibliotheek, Filmzaal, de entree, buitenexpositie of het depot. Tot maart 2023 ontvingen abonnees de digitale rondzendbrief Nieuwsbrief Observeum, sinds april 2023 staat de door Jon Abma nieuw vormgegeven Nieuwsbrief op de homepagina en wordt deze gearchiveerd. Zo is Nieuwsbrief juni 2023 na te lezen op https://www.observeum.nl/home/archief-nieuwsbrieven/. Ik belicht daarin architecturaal erfgoed uit het Berghklooster. Het is samen met de eerder beschreven zilveren reliekhouder uit klooster Bethlehem, meer religieus erfgoed en middeleeuwse gebruiksvoorwerpen van aardewerk te zien in de zaal Kloostertijd.
Tekst: Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
Foto’s
1. Zilveren reliekhouder uit klooster Bethlehem (object ST2000-VII-24-04, foto Observeum).
2. Vitrines zaal 2 Kloostertijd, Observeum, Menno van Coehoornweg 9, 9251 LV Burgum, info@observeum.nl, 0511-465544 (foto Gerhild van Rooij).
3. Monument Buweclooster 1249, Buwepleats Bed and Breakfast, It Kleasterbreed 3,9289 KA Drogeham (foto wiepkoehoorn.blogspot.com/2020/05/bonifatius-kloosterpad-traject-3-de.html)
