Valken worden hier wel gespot door bijvoorbeeld Fûgelwacht Trynwâlden. Het landschap in de Trynwâlden was een geschikt gebied voor valken en voor de jacht met vogels, die oorspronkelijk uit Azië komt. Het ambacht van de valkenier, behorend bij de Valkerij of jacht met valken in Nederland is dit jaar tien jaar erkend immaterieel Unesco werelderfgoed.
Van generatie op generatie
Het beschermen van immaterieel erfgoed vraagt om een andere aanpak dan het beschermen van monumenten en museumobjecten. Het beschermen en levend houden van immaterieel werelderfgoed wordt gedragen door mensen die de kennis en de bijbehorende vaardigheden van generatie op generatie doorgeven. Zij zien er ook op toe dat het erfgoed meegaat met zijn tijd, voor de valkerij is dat bijvoorbeeld het integreren van gps metingen. Cultuuruitingen die door erfgoedgemeenschappen worden beleefd als erfgoed worden steeds opnieuw vormgegeven in samenhang met maatschappelijke veranderingen en vindingen en in interactie met de sociale omgeving.
2003 Unesco verdrag en mensenwerk
De twintig jaar oude doelstelling van het Unesco verdrag voor immaterieel cultureel erfgoed is in de eerste plaats de bescherming van dit dynamische erfgoed en het waarborgen van onderling respect voor dit bijzondere erfgoed. Dit erfgoed bestaat uit tradities, rituelen, gebruiken en ambachten die mensen niet verloren willen laten gaan voor volgende generaties. Vanzelfsprekend hoort het verhogen van het bewustzijn voor het belang van het diverse immaterieel erfgoed bij de beschermde status en op internationaal niveau ook het door onderlinge samenwerking en bijstand levensvatbaar houden van het immaterieel erfgoed voor de toekomst. Het 2003 Unesco Verdrag beschrijft immaterieel erfgoed als de bron van culturele diversiteit en een garantie voor duurzame ontwikkeling omdat immaterieel erfgoed het gevoel van identiteit en continuïteit van verschillende gemeenschappen, groepen en individuen zou bevorderen. Volgens Unesco leidt dat naar respect voor culturele diversiteit en menselijke creativiteit. De belangrijkste rol voor het doorgeven van cultureel erfgoed ligt bij de lokale gemeenschappen die dit immaterieel erfgoed uit willen blijven dragen. Immaterieel erfgoed levend houden is mensenwerk.
Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed
Om voorgedragen te worden bij het UNESCO-verdrag ter Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed, moet het specifieke immaterieel erfgoed eerst op de Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland zijn geplaatst. Daar gaat heel veel werk aan vooraf. De sport fierljeppen, het ambacht van de molenaar en de kunst van de valkenier en jacht met valken zijn voorbeelden van officieel immaterieel Unesco erfgoed. Bevlogen overdragers van dit diverse erfgoed hebben de inschrijving in het immaterieel Unesco erfgoedregister vaak gedurende jaren voorbereid. Ze hebben overlegd met collega’s, stichtingen, verenigingen en overheden en hun inventarisatie, motivatie en toekomstvisie op schrift gesteld, eer zij zich konden aanmelden voor een plaats op de inventarislijst. De coördinatie van deze inventarisatie is in Nederland in handen van het KIEN, Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. Sinds 2012 verzorgt KIEN de implementatie van het 2003 Unesco Verdrag inzake Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland. In 2012, ondertekende het Koninkrijk Nederland dit internationale verdrag, in 2013 werd de Valkerij officieel immaterieel Cultureel Erfgoed.
Noardske falk, Fûgelwacht Trynwâlden
In 2021 heeft Fûgelwacht Trynwâlden een YouTube film gepost van een valk die op de in 1856 gebouwde achthoekige poldermolen De Olifant in Burdaard zit. Op de achtergrond is een deel van de Trynwâlden te zien, van oudsher jachtgebied voor mens en dier. De Fûgelwacht* had ontdekt dat de poldermolen de thuisbasis was van een Noardske falk en hing er een camera op om de vrije valk van nabij te filmen op de wieken van de molen. Valken kunnen met enorme focus naar de grond toe, muisstil in de lucht blijven hangen, zoals helikopters. Dit stille hangen wordt bidden genoemd en ziet er sereen uit. In werkelijkheid is de valk fysiek hard aan het werk, vaak tegen de wind in.
Valkenogen, Centprent
De valk heeft zeer scherpe ogen en kijkt uit de hoogte of er muizen uit hun holletje komen. Valken kunnen dankzij hun extreem scherpe zicht razendsnel en doelgericht op dit prooidier duiken. Fûgelwacht Noardburgum beschreef het geheim van de vogel, een valk kan ultraviolet licht zien. De urine van muizen bevat veel fosfor en fosfor weerkaatst ultraviolet licht, waardoor de valk ook vanaf hoge en verre afstand de muis precies kan volgen. Op een oude cent-prent met vijftien in drie rijen van vijf geplaatste afbeeldingen van flora en fauna staat linksboven als eerste de Valk afgebeeld. Onder elke afbeelding staat een vierregelige rijm. Bij de valk is als eerste het oog beschreven. Het rijm luidt:
“De Valk, wiens oog van roofzucht brandt,
Zit echter op des weimans hand,
Tot hij hem loslaat, vreedzaam neder;
En keert dra met zijn jagtbuit weder.”
Tekst Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
Illustraties
1. Anoniem. Tegel uit expositie De verlokkingen van de valkerij in Rijksmuseum Amsterdam in periode 7.8.1012-15.10.2012. Afgebeeld is een ruiter met valk, valkenjacht. (Collectie Rijksmuseum).
2. Guillaume Anne van der Brugghen, prent naar eigen ontwerp, Valk overvalt reiger in hoge vlucht (verso gestempeld: Lugt 2228), Nederland, ca.1826 in/voor 1889, ets, chine collé papier, plaatrand h 110 x b 146 mm (Rijksmuseum, RP-P-1889-A-14893).
3. Belle-Heures, Jean de France, du duc de Berry, F6r, verluchtigd door Gebroeders Van Lymborch (Limburg), miniatuur Valkerij, anno 1405,1408 of 1409 (foto CCASA).
Noten
KIEN, zie www.immaterieelerfgoed.nl
*10 mei 2021. https://www.youtube.com/watch?v=1ze1IsNuAk4
