De torens op de oude kerken in de dorpen zijn verschillend van vorm en bouwstijl en al eeuwenlang herkenningstekens voor reizigers. Wie uit de andere dorpen of uit Leeuwarden over het land of het water naar de dorpen kwam, zag de dorpen van veraf liggen. Begin twaalfde eeuw had Gytsjerk al een kerk waarvan het adres nu Canterlandseweg 63 Gytsjerk luidt. In de tijd dat de nu oude kerken van Gytsjerk, Oentsjerk, Readtsjerk, Aldtsjerk en Wyns gebouwd werden en onze Trynwâlden er heel anders uitzag dan nu.
Reizen
In de twaalfde en daaropvolgende eeuwen waren de wegen niet geasfalteerd of bestraat zoals nu en bestond een aantal wegen nog niet. Eeuwen na de bouw van de kerk van Gytsjerk was de standaardmaat van de meter nog niet ingevoerd in het vasteland van Europa en werden de afstanden weergegeven in mijlen met verschillende maatvoering. Een afstand was ook uitgedrukt in zoveel uren gaans, en dat gaans was te voet. De wegen waren grotendeels onverlicht, anno 2023 is de Canterlandseweg een geasfalteerde en bestrate weg. Er liggen verkeerstekens in het wegdek en er staan borden die de maximumsnelheid, richting en straatnamen aangeven. Ook aan de zijde singel in de Gytsjerkerhoeke is er zo’n weg met ernaast bestrating. Beide wegen zijn geschikt voor wandelaars rolschaatsers, rolstoelrijders, fietsers, steppers, automobilisten, caravan of trekker rijders, vrachtwagen- of buschauffeurs en, het is nog altijd mogelijk er met paard en wagen of een meerspan te rijden of als ruiters. In welk tempo of op welke manier er ook over deze wegen gereisd wordt, onderweg is de Maartenskerk altijd te zien.
Monument uit de twaalfde eeuw
Het kerkgebouw is op 29 augustus 1972 als Rijksmonument ingeschreven in het register van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en volgens Nederlandse maatstaven zeer oud. De dorpelingen, pelgrims, handelaars of familieleden die in vroeger eeuwen op doorreis waren en Gytsjerk aandeden of als eindbestemming hadden, keken van ver naar die boven de horizon uittorende toren/kerk. De Martinuskerk is deels uit tufsteen en merendeels uit baksteen opgetrokken, heeft een halfronde koorsluiting, uitwendig vijfzijdig, en voorzien van rood zandstenen schalken op de hoeken. De toren van de op een kerkhof gelegen Martinuskerk is nog steeds van ver te zien. In de winterperiode zijn de bomen rond het kerk en de hof als een kantwerk waardoor de toren gloort, met daarboven de met torengoud bedekte vaan. Al is er meer bebouwing in Gytsjerk dan in vroeger eeuwen, de kerk is hier, anders dan in veel grote steden en dorpen, nog altijd een hoogtepunt.
Foto’s Gerhild van Rooij
1. Martinuskerk, 53°14’29″NB-5°52’41″OL, gezien vanaf de Gytsjerkerhoeke
2. Torenvaan haan, Martinuskerk, Canterlandseweg 63, 9061 CA, Gytsjerk
3. Deel van Martinuskerkgebouw van nabij, Rijksmonument 35654 sinds 1972.
Tekst Trynwâldster Gerhild van Rooij út Aldtsjerk.