In de dorpen en het landschap van de Trynwâlden staan veel trafo’s of trafohuisjes, voluit transformatiehuisjes of energiehuisjes. De huisjes verschillen in kleur, formaat, vorm, materiaal en bouwjaar en ook de omgeving waar de oude dan wel nieuwe trafo’s zijn geplaatst verschilt. De meeste trafo’s zijn vanaf de openbare wegen, waterwegen of paden zichtbaar. Een aantal trafo’s valt nauwelijks op en staat zo goed als verstopt tussen hagen, bomen, muren, huizen, uitbouwen, garages of schuren. Andere trafo’s vallen van veraf al op en staan aan een of meer kanten vrij in de ruimte, zo ook in Wyns, het dorp zonder straatnamen maar met huisnummers.
Vierkant of rechthoek in het land
Veel oude transformatorhuisjes zijn van baksteen, met ook wel baksteen decoraties, en zelfs met pangedekte puntdaken, zoals beschreven in de aflevering Erfgoed in de Trynwâlden nr. 53 Transformator- of elektriciteitshuisjes (in Oentsjerk, Mûnein en Gytsjerkerhoeke). De behuizing van de modernere huisjes is vaak beton en staal, de vorm is aan alle kanten strak zonder extra versiering. In Wyns staat zo’n zwart transformatorhuisje zonder een enkele versiering en met plat dak. Het enige dat aan de oude stenen trafo’s herinnert is het driehoekige gele waarschuwingsschildje met in zwart een driehoekig kader waarbinnen een gestileerde bliksemschicht en de tekst HOGE SPANNING LEVENSGEVAARLIJK.
Vanaf Aldtsjerk
Afhankelijk vanaf de kant waar je het huisje passeert, valt de vorm meer of minder op. Die vorm bepaalt hier mede de verhouding tot het landschap. Wie vanuit Aldtsjerk richting Dokkumer Ee rijdt, ziet de trafo als een monumentaal donker vierkant tegen de horizon afsteken, de kleur lijkt van ver zwart, maar is een combinatie van donkergroene deuren en donker antracietkleurige beton. De trafo staat op een weiland, dat aan de voorzijde aan de weg van Wyns naar Burdaard (rechts) grenst. Aan de achterzijde van het weiland vormt de Dokkumer Ee de horizon, en die horizontale lijn in het landschap benadrukt weer de horizontale lijnen van het zwarte vierkant.
Vanaf Burdaard of Wyns
Vanaf Burdaard gezien staat diezelfde trafo voor een hoge loofboomwal. De bomen staan nog volop in hun donkergroene zomer- of nazomerblad. De rechthoekige vorm van het trafohuisje valt tegen deze achtergrond veel minder op, dan het vierkant tegen de open horizon langs de Dokkumer Ee. Door de ruimte achter en aan weerzijden van de trafo, lijkt het vierkant tegen de Ee groter in volume dan de rechthoek tegen de bomenrand, die in werkelijkheid natuurlijk omvangrijker is dan het vierkant. Vanaf Wyns valt de trafo in het voorbijgaan minder op, de Dokkumer Ee horizon met de molen en boomgroepen achter de strook riet langs het water trekt meer aandacht. De Ee is deel van de Hoge mastroute en de boten lijken hier door het weiland te varen omdat het water niet zichtbaar is vanaf de weg.
Vanaf het weiland
Vanuit het weiland richting Wyns gezien is de vorm van de strakke trafo minder monumentaal. Op de achtergrond is een boerderij te zien, en daarbij vergeleken is de trafo laag en bescheiden van omvang. Een aantal boerderijen huisvest nog boerenbedrijven en daarnaast zijn er boerderijen die andere bestemmingen hebben gekregen. Het locatiebord met de toepasselijke naam B&B Opstal verwijst naar een, deels nog authentieke en deels na een grote brand opnieuw opgetrokken boerderij, die dankzij deze functionele herbestemming behouden blijft en goed onderhouden wordt.
Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk (tekst en foto’s)
1 Wyns, deel ‘vierkant’ trafo en landschap richting Aldtsjerk
2 Wyns, trafo, bomen met boerderij richting centrum Wyns
3 Wyns, trafo, plaatsnaamborden richting Dokkumer Ee
4 Wyns, trafo, boot over Dokkumer Ee
5 Wyns, trafo, boomrand
Zie andere trafo’s https://www.trynwalden.nl/nieuws/2022/10/erfgoed-in-de-trynwalden-nr-53-transformator-of-elektriciteitshuisjes
