De gedenkbank in Ryptsjerk is op 22 juli 1947 op Vijversburg door Ir. Buyssen overgedragen aan de Vereniging Dorpsbelangen Rijperkerk en staat sinds 1964 op de Binnendyk als blijvend eerbetoon aan alle pleegouders die in Ryptsjerk e.o. in oorlogstijd ‘hongerkinderen’ hebben opgevangen.
De dank is verwoord op de bronzen plaquette linksvoor op de bankleuning:
‘TER DANKBARE HERINNERING AAN DE
GASTVRIJHEID DOOR DE GEMEENTENAREN VAN
RIJPERKERK EN OMGEVING IN DONKERE
DAGEN VERLEEND AAN KINDEREN VAN HET
PERSONEEL VAN DE MELKFABRIEK HOLLANDIA
TE VLAARDINGEN
FEBRUARI – JULI 1945.
AANGEBODEN DOOR DIRECTIE EN OUDERS’.
Ir. L. Poldervaart en gemeentearchitect J. Zijlstra
De lijst Monumenten in Gemeente Tytsjerksteradiel en 4en5mei.nl noemen Ir. L. Poldervaart als ontwerper van de Gedenkbank in Ryptsjerk. Het Friesch Dagblad van 23 juli 1947 schrijft dat deze is gerealiseerd onder architectuur van gemeentearchitect J. Zijlstra (1875-1957) en is vervaardigd door dorpstimmerman Sietse Vlieger.
Sietse Vlieger
De geliefde oud-onderwijzer uit Sumar, Binne Kramer (16.10.1946) overleed dit jaar op 23 juni. Hij was tevens fotograaf-journalist en schrijver van het 92 paginagrote boek ‘De timmerwinkel van Sietse Vlieger, 50 jaar voetbalvereniging Rijperkerk’, uitgebracht op 30 oktober 1997. In Sietse Vlieger zijn timmerwinkel is aan de skaafbank het eerste initiatief genomen tot het oprichten van vv Rijperkerk. Gleden hier ook de latten van de gedenkbank door zijn handen?
Gemeentearchitect J. Zijlstra
De gedenkbank is verwant aan Rijksmonument 512548, ‘Herinneringsbank Juliana en Bernard, 1937’, ter ere van het Koninklijk huwelijk op 7 januari 1937. De oranjebank is een functioneel ruimtelijk onderdeel van gemeentehuiscomplex Raadhuisweg 7, Burgum en, evenals de gedenkbank in Ryptsjerk, ontstaan onder gemeentearchitect J. Zijlstra. Hij betrok in 1937 de stenen uit Leeuwarden, maar besteedde het maken van de zitting uit aan de Bergumer meubelmaker J. Wolters (Leeuwarder Courant, 1.9.1938), en gunde in 1947 de zitting in Ryptsjerk aan dorpstimmerman Vlieger.
1937-1947 Eigentijdse vorm
De Rijkscommissie voor Cultureel Erfgoed heeft de oranjebank mede tot rijksmonument verheven vanwege ‘de voor 1937 eigentijdse vormgeving’. De banken in Burgum en Ryptsjerk hebben langwerpig gemetselde achterwanden waartegen een dichte zitting en lage zittingswand is gemetseld. Op de zitting zijn lange houten latten bevestigd, in de hoofdplaats van onze gemeente ook voor de rug. De latten contrasteren in Burgum met de opgemetselde gesinterde roodbruine stenen, in Ryptsjerk met robuuste, lichtgekleurde natuurstenen. Het gepolijste hout maakt het massieve ontwerp van de banken luchtiger. De zitting ligt ingeklemd tussen de opgemetselde zijkanten, bij de oranjebank zijn deze naar voren toe halfrond gemetseld, in Ryptsjerk waaieren de rechte zijkanten aan de voorzijde haaks naar buiten toe. In Burgum scheidt een rechthoekige bakstenen bestrating de bank van het strakke groene gazon, in Ryptsjerk ligt een halfrond natuurstenen bedekking voor de bank. Een met verticale rijen bakstenen bestraat pad leidt naar de bank, te midden van rechthoekige perken met rondere lijnen van blad en bloemen, achter de bank staan groene heesters.
Oorkonde en schilderij
Peter Spek beschrijft in ‘de Vlaardingse krant’ een ‘Bijzondere Vlaardingse ontdekking in Friesland’ oud-Vlaardinger Hans Hoogendam uit Carson, Californië. Hij bezoekt per toeval de door de directie en werknemers van de Hollandia-melkfabriek uit Vlaardingen geschonken zitbank. Gemeente archivaris Harm Jan Luth-Mulders laat hem in Vlaardingen een knipsel zien uit 1947 over rond dertig ‘Hollandia’ kinderen die in 1945 zijn opgevangen in Ryptsjerk. Hoogendam leest dat rond zestig ouders uit Vlaardingen bij de overhandiging van de zitbank aan de bewoners van Ryptsjerk aanwezig waren en dat er een oorkonde werd uitgereikt waarin de dankbaarheid voor de opvang werd uitgesproken.
Vlaardingse melkfabriek Hollandia
Het Friesch dagblad van 23 juli 1947 vermeldt dat dhr. G. Kuipers de directie van Hollandia namens de pleegouders een schilderij aanbood, voorstellende de op Toutenburg onthulde bank. Sinds de Rijksweg Leeuwarden-Groningen in 1970 Ryptsjerk van Tytsjerk scheidt, ligt Toutenburg in Ryptsjerk. In diezelfde jaren zeventig is in Vlaardingen de op 4 februari 1882 opgerichte ‘Hollandsche Fabriek van Melkproducten NV Hollandia’ gesloopt. Het voormalige Hollandia kantoorgebouw van de fabriek kreeg andere bestemmingen en werd in 2003 een gerestaureerd rijksmonument, met nu 22 appartementen. De plaquette op de gedenkbank herinnert anoniem de pleegouders en kinderen en verbindt Ryptsjerk door de tijd heen met Hollandia in Zuid-Holland en de nu 80-jarige vrede.
Tekst Trynwâldster Gerhild van Rooij, Aldtsjerk.
Foto’s
1. Hollandia en fabriekspijp, Oosthavenkade Vlaardingen (ca.1978, CCSA).
2. Binne Kramer. 1997. De timmermanswinkel van Sietse Vlieger, een uitgave van de vereniging ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de vv Rijperkerk op 30 augustus 1997 (vv Rijperkerk, druk Rekladruk).
3. Hollandiagebouw en fabriek (Economisch Archief van Nederland en Koloniën, ca 1939, uitgeverij idem, gedrukt ter Drukkerij Plantijn, te Amsterdam, pagina 176).
