Veel gebouwen hebben versieringen of versterkingen die verbonden zijn met de bouwgeschiedenis, oude erfgoedverhalen en symbolen. De betekenis van de symbolen en verhalen zijn in de loop van de tijd steeds meer op de achtergrond geraakt. Een voorbeeld daarvan zijn de nog altijd toegepaste ontlastingsbogen boven ramen. Een veel oudere naam voor deze bogen is maanboog en aan die naam is een verhaal verbonden.
Oude meesterwoning en school
De ontlastende maanboog overkoepelt het raam en tussen de boog en bovenzijde van het raam is, zeker bij oudere panden vaak een versiering te zien. In de dorpen van de Trynwâlden staan meerdere panden met zulke bogen met verschillend onderliggend siermetselwerk en andere versieringen boven de vaak hoge ramen. In Aldtsjerk staan er twee door de oorspronkelijke functie met elkaar verbonden erfpanden met zulke bogen en versieringen. Het ene pand is het particuliere woonhuis op Van Sminiaweg nummer 72, bekend als de Meesterwoning of het Schoolmeester- of Meesterhuis gebouwd voor het schoolhoofd van de toenmalige naastgelegen openbare lagere school. Het gebouw op nummer 70 huisvest nu Galerie Bloemrijk Vertrouwen (GBV) en het atelier van ondergetekende. Tot de coronatijd waren hier ook nog Balletschool Bloemrijk Vertrouwen Trynwâlden, TOTheater en Vereniging Schermzaal Tóth actief. Op beide panden zijn de oorspronkelijke bogen en versieringen boven de ramen intact gebleven.
Symbolische versiering in raambogen
Pand nummer 70 heeft aan de pleinzijde twee grote raampartijen, bestaande uit drie aaneengesloten ramen met meerdere ruitjes. De bogen boven de zes ramen omsluiten versieringen van gele en ronde baksteentjes. De buitenste ramen hebben een versiering van vijf regels rode en gele bakstenen die om en om als een soort liggende blokjes verspringen. Het metselwerk boven de beide ramen in het midden vormt bloemen van rode stenen met een hart van gele steen. Dit type bogen en versiering boven de ramen wordt niet zomaar gebruikt. Het staat van oorsprong symbool om het huis en de bewoners te beschermen en veiligheid en voorspoed te bieden. De dikkere stenen muren konden meer warmte binnenhouden dan een oppervlakte van glas. De kleine raamopeningen boden de bewoners tegelijk meer veiligheid, ze hielden ongewenste gasten buiten, niet alleen inbrekers, maar volgens overlevering ook kwade of boze geesten en spoken. Om deze te verjagen werden beschermtekens boven de raamopening gehangen en afgebeeld. Symbolen zoals een slang, de zon, maan en sterren stonden eeuwenlang voor geluk, vrede en voorspoed.
Maanbogen
De maanboog staat voor de kromming waarlangs de maan langs de hemel beweegt. Deze boog was als symbool zo krachtig en waardevol dat ze boven raamvensters werd aangebracht en daar ook wel dubbel afgebeeld werd omdat de betekenis gelaagd is. In welke uitvoering ook, de betekenis is hetzelfde en symboliseert de opkomst of wassende maan, het hoogste punt ofwel de volle maan en de teruggang of afnemende maan. De maan komt op en gaat weer terug en staat symbool voor het leven van een mens en tegelijk voor de natuur die steeds weer herboren wordt.
Geluk, voorspoed en vermanen
De maanboog is een ver-manen-d teken, dat aanzet om op te letten in dit leven en tegelijkertijd staan de wassend, volle en afnemende manen samen symbool voor voorspoed. De boog is een levensteken. Niet alleen de maanstanden, ook de sterren kregen hun plek boven het raam, vaak in een soort van mozaïek, steentjes op stand gemetseld of uitstekend. De opkomst, het hoogtepunt en de teruggang zijn nog herkenbaar in de boog. Veel patronen binnen de bogen symboliseren flonkerende sterren als licht of flora zoals ook op pand 70 en ook dat is een symbool voor leven, geluk en voorspoed.
Tekst:
Trynwâldster Gerhild van Rooij (Aldtsjerk)
Historische foto:
Maanbogen met versiering boven ramen van Schoolmeestershuis en openbare lagere school, Van Sminiaweg 70 en 72, Aldtsjerk, anno 1915 (Archief P. Robijn).
NB nr. 72 zonder huidige opbouw, nr. 70 zonder de door gemeente Tytsjerksteradiel vanuit Burgum verplaatste geknotte leilinden die niet in elkaar kunnen overgaan.
Links slager Ritske Velstra en Minke Feenstra, overige personen onbekend.