De Trynwâlden zijn rijk aan toegankelijke natuurgebieden en groen erfgoed. Het in stand houden van dit groene erfgoed is geen vanzelfsprekendheid. Begin twintigste eeuw was er aandacht voor behoud van de ‘vrije natuur’ en zijn op nationaal en provinciaal niveau verschillende verenigingen opgericht voor behoud en beheer van natuurgebieden.
Thijsse, 1905 eerste Natuurmonument
Jac. P. Thijsse, voluit Jacobus “Ko” Pieter Thijsse (Maastricht, 25.7.1865 – Overveen, 8.1.1945), was een Nederlands schrijver, onderwijzer en natuurbeschermer van nationale betekenis. Hij was bekend door zijn vele bijdragen op het gebied van de natuureducatie, veldbiologie en natuurlijke historie. Toen de stad Amsterdam begin twintigste eeuw het Naardermeer wilde dempen door er vuilnis te dumpen, nam Jac P. Thijsse in 1905 het initiatief tot het oprichten van de Vereniging tot behoud van natuurmonumenten in Nederland. Er was en is nog inzicht nodig om iets dat waardevol is te behouden, en ook bevlogenheid en inzet van velen. Het inzicht dat het Naardermeer als meer behouden moest blijven en de kracht om medestanders te inspireren zich daarvoor in te zetten heeft ertoe geleid dat het Naardermeer tot nu toe behouden is. Dit meer was het eerste natuurmonument van Nederland.
M.A. Koekkoek II, iconische Schoolplaten
Op veel lagere scholen hingen tot in de jaren tachtig gedetailleerde schoolplaten met beelden uit de natuur. De educatieve en kunstzinnige plaat het Naardermeer van de schilder-tekenaar Marinus Adrianus Koekkoek II (Amsterdam 29.1.1873-Aldaar 30.5.1944). Het was een van de iconische 36 schoolplaten waarvoor hij de schilderijen heeft gemaakt. De weergegeven biotoop was vergelijkbaar met een aantal meren in Friesland, net als de biotoop van zijn schoolplaat. In de sloot met andere sloten en biotopen van veel andere platen van zijn hand. Koekkoek was van 1918 tot 1938 wetenschappelijk tekenaar bij het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden (huidige ’Naturalis’) en heeft dieren en planten altijd waarheidsgetrouw afgebeeld in samenhang met de natuurlijke omgeving. Zijn werk wordt tot nu toe herdrukt, als plaat, affiche, kaarten, illustraties en boeken. De flora en fauna van meren als het Naardermeer is velen bijgebleven. De biologieplaten van Koekkoek gaven mij op school een gevoel van vrijheid en ruimte. Even naar de plaat kijken tijdens de routine in de klas, betekende even in een grotere en vooral levendiger wereld stappen, waarin wel een bepaalde orde en wetmatigheid was, maar niet alles vastlag en meer ruimte voor verwondering was.
It Fryske Gea
Naast de Vereniging tot behoud van natuurmonumenten in Nederland, kortweg Natuurmonumenten, kwamen er onder meer in de Noordelijke provincies, verenigingen voor natuurbescherming. Het in 1930 opgerichte Fryske Gea beheert onder meer groen erfgoed in de Trynwâlden. Gea staat voor streek of gebied en is een synoniem voor lânskip of landschap. De Trynwâlden maakt deel uit van het Nationaal Park de Noardlike Fryske Wâlden, dat weer in het provincie-overschrijdende Drents-Friese Wold ligt op de grens van Zuidwest Drenthe en Zuidoost Friesland. Het Drents-Friese Wold hoort tot de grootste aaneengesloten bosgebieden in Nederland met bos, zandverstuivingen, vennetjes, heide, moerasgebieden en meer. In 2000 werd 6000 hectare van dit gebied Natura2000 gebied.
De Trynwâlden
De Trynwâlden is een prachtig gebied met veel groen cultureel erfgoed, zoals parktuinen van bijhorende hakbossen, bosjes, follies en kunstwerken. Groen erfgoed is hier vaak verbonden met monumenten als states, boerderijen, kassen, oranjerieën en stallen. Verschillende wandel- en fietspaden, die al of niet op elkaar aansluiten of etappes zijn van zogenoemde Lange Afstandspaden. De paden over land gaan ook langs of over water. Het uitzicht varieert van coulisselandschap, droge, natte en moerassige weilanden, rietlanden, vaarten, riviertjes tot dorpsgezichten met kerken op terpen en er zijn uitkijkpunten en bijzondere stekjes om het landschap te beleven. Landschappen veranderen, de biodiversiteit zoals op de schoolplaten van Koekkoek is voor een deel behouden en te beleven in het groene erfgoed in de Trynwâlden.
Trynwâldster Gerhild van Rooij
Foto’s
1. Marinus Adrianus Koekkoek II. In de weide, schoolplaat.
2. Marinus Adrianus Koekkoek II. Naardermeer, schoolplaat.
3. Marinus Adrianus Koekkoek II. In sloot en plas, schoolplaat.
