In de Trynwâlden zijn op 4 mei op vele plaatsen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht en bloemen gelegd bij hun graven en monumenten. De op 27 maart 1901 geboren verzetsman en oud-burgemeester Paul Marinus van Baerdt van Sminia is een oorlogsslachtoffer. Zijn ouders en familie woonden op De Klinze in Aldtsjerk, maar bij de Toorts in Aldtsjerk, het Oorlogsmonument voor deze verzetsman bleef het stil, net als de afgelopen 35 jaar. Wel lagen of hingen de afgelopen decennia vaak bloemen of kransen bij voor hem opgerichte verzetsmonumenten, de plaquette in het Provinciehuis in Leeuwarden, de gedenkbank bij de Terptsjerke te Akkrum en in Haskerdijken de plaquette op De Deelen. Daarnaast is er nog het kerkraam dat hem eert in Aldeboarn.
Verraad en verzet
P.M. Van Baerdt van Sminia is door veldwachter-conciërge Bergsma verraden toen hij als burgemeester op 4 mei 1944 in het gemeentehuis van Akkrum de gevangen gezette verzetsman Sjerp de Vries liet ontsnappen. Hij is daarom 5 mei naar Leeuwarden overgebracht en vandaar via Kamp Amersfoort, eind 1944 naar kamp Neuengamme getransporteerd, en in 1945 op transport gezet naar Lübeck. Bij de stop bij het buitenkamp Santbostel van Neuengamme werd Van Sminia, die aan vlektyfus leed, volgens de 4/5mei website op 15 april 1945 doodgeschoten, op de dag dat Friesland de bevrijding vierde. Van Baerdt van Sminia had zelf ook kunnen vluchten, maar hij deed dit niet om anderen niet in gevaar te brengen. Na zijn arrestatie op 5 mei 1944, liet het verzet hem weten een poging te zullen ondernemen om hem te bevrijden uit het huis van Bewaring, Blokhuispoort in Leeuwarden, ook dit aanbod wees de burgemeester van de hand, hij was met recht een burgervader. Eerder had hij al neergestorte geallieerde piloten geholpen het land uit te komen, ook daarvoor is hij geëerd.
Galerie Bloemrijk Vertrouwen
Vanuit Galerie Bloemrijk Vertrouwen is sinds 1990 wel eens in stilte een roos bij het Oorlogsgrafmonument neergelegd. Het levensverhaal van P. M. Van Baerdt van Sminia is de afgelopen 35 jaar meerdere keren in de galerie verteld, evenals het verhaal achter het ontstaan van de toortsen in Friesland en de betekenis daarvan. Nu we in ons land 80 jaar Vrijheid mogen vieren, zijn er vanuit de galerie nog altijd in stilte enkele bloemen neergezet bij de toorts. Dorpsgenoten, Dorpsbelang en dorpskrantlezer, de basisschool, Dorpshuis en Oerein en de kerk zijn wel mede via comité 80 jaar Vrijheid Trynwâlden (opvolger van 4/5 mei comité Trynwâlden) bij 80 jaar vrijheid betrokken. Het comité vroeg Jan van der Zwaag in Mûnein, Aldtsjerk en Oentsjerk een lezing te geven die hij opende met de zin: “Wy libje no 80 jier in frijheid, betinkt it, fier it, genietsje der fan en wurdearje it.” Hij vertelde bij authentieke foto’s achtergrondverhalen over de oorlog in de Trynwâlden en deed dat ook kort bij een foto van het graf van Paul Marinus van Baerdt van Sminia in Aldtsjerk. Dit alles heeft helaas niet geleid tot een eerbetoon bij de Toorts in Aldtsjerk.
Neuengamme
De Klinze eigenaren ontvingen op 16 april Erik Dijkstra die aan de hand van zijn boek Gestolen herinneringen een gelijknamige lezing hield. Hij vertelde over de tientallen jaren in een archief in Bad Arolsen bewaarde persoonlijke bezittingen van Nederlandse gevangenen in concentratiekamp Neuengamme. In de lezing stond het levensverhaal van P.M. Van Baerdt van Sminia centraal. Volgens het persbericht van 12 april 2025 zou de verzetsman ‘op 24 april 1945 – slechts dagen voor de bevrijding – overleden zijn in het Duitse kamp Sandbostel, een buitenkamp van Neuengamme.’ Helaas kon ondergetekende niet bij de lezing aanwezig zijn om te vragen waarom de datum verschilt van de datum 15 april 1945 op de diverse monumenten.
Tekst en foto’s Gerhild van Rooij
1. Aldtsjerk, kerktoren met vlag halfstok op 4 mei 2025.
2-4. Toorts voor Paul Marinus van Baerdt van Sminia, bij familiegraf van Van Sminia in Aldtsjerk, gezien naar de Van Sminiaweg en naar de kerk op 4 mei 2025.
5. Rode en witte Astromeria lelies en blauwe hyacinten en distels in het hek naast de toorts op 4 mei 2025.
