De dorpen en het landschap in de Trynwâlden vormen een prachtig fiets-, wandel- en woongebied. Bomen horen bij de leefomgeving en staan hier in diverse landschappen. Het woord wâlden in de Trynwâlden verwijst naar de ruigte en bomen die de natuur hier van oudsher kenmerkt. De natuurgebieden in de Trynwâlden worden beheerd door eigenaren als Staatsbosbeheer, It Fryske Gea, particulieren en de gemeente. Buiten deze gebieden staan ook veel bomen, struiken en hagen die ruimte bieden aan veel leven en mede de dorpsgezichten en het gezicht op agrarisch landschap of coulisselandschap bepalen.
Bossen en parktuinen
Veel bomen en struiken staan in de natuurgebieden en statige parken op (voormalige) buitenplaatsen. Ze groeien in de kleine wandelbossen dicht langs de vrijgehouden paden en rond open plekken. In de hakbossen voor geriefhout staan de bomen eveneens dicht bijeen, vaak als een langgerekt lint langs een pad. De bosranden bieden bij de overgang naar het land ruimte om de verschillende bomen en boomsoorten van afstand te zien. In het bos vallen eerder details op als de enorme hoogte of ondergroei, of de vogels en dieren op de takken, langs de stam of bij de wortels. Op de zichtlijnen in de parktuindelen zijn voor de sier vaak solitaire bomen of kleine boomgroepen van zorgvuldig gekozen boomsoorten geplaatst. Ze verschillen wat betreft kleur, vorm, hoogte, textuur van de stam, bloeiwijze en boomvrucht en geven het jaar rond een mooi palet. Solitaire bomen of kleine boomgroepen of struiken staan wel op daarvoor aangelegde heuvels of een eilandjes.
Overal bomen?
In het agrarische coulisselandschap staan boomwallen die als geheel compacter ogen, maar waar een aantal bomen bovenuit groeit. Het krioelt er van leven, de boomwallen zorgen voor een grote biodiversiteit. Buiten de dorpen staan er bomen en struiken op boerenerven. Binnen de bebouwde kom staan de meeste struiken, hagen en bomen in of rond tuinen van particulieren, bedrijven, horeca en zorginstellingen en ze staan bij kerken, dokterspraktijken, havens, speelplaatsen, school- en winkelpleinen. In particuliere en andere tuinen staan ook verschillende solitaire bomen of kleine bomengroepen, evenals langs het water. Het lijkt gewoon dat hier (nog) zoveel bomen en struiken zijn, maar dat is het niet. De meeste bomen, ook de inheemse zijn door de mens aangeplant en hebben zorg en onderhoud nodig.
Laanbomen
Bomen staan in Oentsjerk en de Trynwâlden naast waterwegen en provinciale of gemeentewegen. De zogenoemde laanbomen staan op regelmatige afstand aan weerszijden van lanen, straten en wegen en meestal worden de stammen glad gehouden en opschot bij de wortels verwijderd. De kronen worden regelmatig gesnoeid, waardoor ze iets compacter worden maar een open karakter houden. Het beeldritme van laanbomen met vergelijkbare lengte, kroongrootte en stamomvang is een kenmerkend cultuurlandschapselement in de Trynwâlden. Elke laanboom blijft een individuele boom en is zelfs gesnoeid, nooit precies gelijk aan een andere boom. Laanbomen vormen wanneer ze in het blad staan op de smallere wegen en diverse paden een groene corridor die de weg overkoepelt en iedereen die zich daarop bevindt. Dit karakteristieke onderdeel van het landschap biedt spookjesachtige vergezichten bij binnenvallend zomer en herfstlicht, omdat de takken tot over de weg mogen reiken. Andere laanbomen, zoals aan de Rengersweg zijn van boven tot onder tot op de stam ingetoomd en markeren als levende toortsen wegen, straten, lanen of rotondes. Bij rigoureuze snoei ontstaat eveneens een ritme langs de weg, omdat alle bomen tot een gelijke vorm zijn teruggebracht. Uit de knoesten van de afgehakte takken ontspruit in het voorjaar nieuw blad dat dicht tegen de stam groeit en de boom een compacte vorm geeft die contrasteert met die van de bomen met ingekorte takken of een tot een bol- of kegelvorm teruggesnoeide open kroon. Bomen in de Trynwâlden hebben, ook in de bebouwde kom, vele verschijningsvormen.
Trynwâldster Gerhild van Rooij (tekst en foto’s)
1. Coulisselandschap gezien vanaf het Blommenpaad bij de Rengersweg, Oentsjerk.
2. Voorpark Heemstra state bij avond, doorzicht naar Rengersweg (Oentsjerk) met aan weerszijden laanbomen als toortsen gesnoeid en bomen in park en bij het land.
3. Top uitbottende laanboom tijdens dorpsfeest 2025 Rengersweg, Oentsjerk.
