In de Trynwalden staan veel vliegenzwammen in Latijn Amanata muscaria genoemd. De meeste paddenstoelhoeden van de vliegenzwammen hebben witte vlokjes die contrasteren met de rode en oranje kleur van de hoeden. Ze wordt genoemd in de eerste regels van de oude nog altijd populaire liedtekst: ‘Op een grote paddenstoel, rood met witte stippen, zat kabouter Spillebeen heen en weer te wippen.’
Rood en oranje
Er zijn naast de rode paddenstoelen uit het lied ook oranje exemplaren met dezelfde soort witte stippen. De rode en oranje exemplaren groeien vaak dicht bij elkaar. De vliegenzwammen staan langs wegen en paden onder de bomen, zoals bij de Rengerweg aan de landelijke zijde nabij het adellijk hek tegenover Heemstrastate. Vliegenzwammen staan in de Trynwâlden bij meer bomen in de bossen en tuinen en in de boomrijke statige parken, dit komt omdat ze samenwerken met bepaalde bomen. Kinderen die het lied van Spillebeen zingen, kunnen de paddenstoel in hun eigen omgeving vinden. Ze zien dan vroeg of laat vanzelf dat de witte stippen niet rond zijn, zoals op veel platenhoezen en kinderliedboeken met tekeningen van kabouter Spillebeen.
Witte stippen en velum
De ‘witte stippen’ op de hoed van de vliegenzwam lijken eerder op aan elkaar gekleefde sneeuwvlokken met uiteenlopende vormen dan stippen. Het is of de ‘witte stippen’ als brokjes boven op de paddenstoelhoed liggen, of beter of het wit aan de buiten- of bovenzijde van de bolle of al uitgestrektere plattere ronde hoed kleeft. Het wit op de hoed wordt in de paddenstoelkunde of mycologie velum genoemd. De ‘witte stippen’ zijn de resten van het membraan of vlies dat om de het vruchtlichaam van de paddenstoel zat. Het Latijnse (Oud-Romeinse) woord velum betekent, vlies, doek of beter een gespannen doek, zoals een tentzeil of regenscherm. Het velum of vlies van het vruchtlichaam van de vliegenzwam scheurt en brokkelt af bij het boven de grond komen van de paddenstoel, vergelijkbaar met het breken van de vliezen bij een geboorte. De vliegenzwam hoort tot het rijk van Fungi (schimmels) en de vliegenzwammen die wij zien, zijn de vruchten op de uiteinden van de wijdvertakte ondergrondse schimmel of zwamvlok die de echte paddenstoel vormt.
Regen, kringen en vliegenzwammen
Bij vochtig weer rijzen veel paddenstoelen uit de grond op omdat de omstandigheden voor de vruchtlichamen of paddenstoelen dan extra gunstig zijn. Als paddenstoelen uit de grond komen betekent dat in korte tijd iets veel voorkomt. De plotseling zichtbare paddenstoelen staan vaak in groepen of niet ver van elkaar en soms in kringen, die wel heksenkringen genoemd worden. De vliegenzwammen komen niet tegelijk boven de grond en vaak zijn er dicht bij elkaar meerdere stadia van de vliegenzwam te zien. Het uiterlijk van de paddenstoel verandert vaak in korte tijd, zo kan bij regenval een deel van de stippen van de hoed afspoelen of zelfs alle stippen. Zonder de resten van het velum wipt de bekende kabouter heen en weer op een grote paddenstoel zonder witte stippen.
Trynwâldster Gerhild van Rooij, tekst en foto’s
1.Vliegenzwampaddenstoelen met rode hoed naast elkaar, met op de jongere bolle en oudere platte ronde hoed velum (witte stippen). (Foto 11.10.2025, Rengersweg, tussen bomen en water bij Adellijk landhek, Oentsjerk, zie foto d).
2.De oranje hoed van de vliegenzwam na een regenbui, met langs de rand nog enkele resten velum (witte stippen). (Foto 15.10.2025 in gras bij Tytsjerk).
3. J.G. Calve, Amanita Muscaria, circa 1831, Meister Drucke: Vliegenzwam, uit het rijk Fungi of schimmels, klasse Agaricomycetes, familie Amanitaceae, geslacht Amanita of Amaniet (giftig), stam: Basidiomycota of steeltjeszwam, orde Agaricales of plaatjeszwam. (Historische botanische plaat).
4. Bijenweide maaidag 11.10.2025, rechtsachter de vindplaats van de vliegenzwammen bij het adellijk hek aan de Rengersweg landzijde, vooraan Piet Reitsma (Trynwâlden.nl) en één van de maaiermetdezeis.nl vertegenwoordigers in gesprek (zie 2)
