Het dak op voor inspectie van de goten, de pannen, zonnepanelen, riet is gebruikelijk. Het dak op als vlucht- en vrijplaats komt in de Trynwâlden voor in verhalen. De Fries Dam Jaarsma is tot nu toe de grootste verhalenverzamelaar van Fryslân en Nederland en een van de drie grote verhalenverzamelaars in Europa en tekende een verhaal op uit de Trynwâlden met als thema Het dak op…
Verhalendatabank om verhalen te vertellen
De kunst, erfgoed en verhalenverzamelaar, godsdienstleraar en hulppredikant Dam Jaarsma uit Eastermar heet voluit Adam Aukes Jaarsma (1914-1991). In zijn honderdste geboortejaar is hij geëerd met exposites in Eastermar, Leeuwarden en Amsterdam en diverse boekuitgaven. Zijn verzameling omvat rond 17.000 uit de mond van vaak oude vertellers opgetekende verhalen, waarvan de meeste overgeleverd door voorouders of vertellers. Alle verhalen zijn cultuurhistorische en wetenschappelijke waardevol. Het Meertens Instituut van de Koninklijke Academie van Wetenschappen in Amsterdam heeft de verhalen op de digitale verhalenbank voorzien van kort wetenschappelijk commentaar en ingedeeld op genre. De meeste zijn makkelijk na te vertellen, zoals de mop CJ 0958 31 uit de Trynwâlden.
Mop van halve eeuw terug
Vijftig jaar terug noteerde Jaarsma op vrijdag 09 maart 1973 onderstaand fries verhaal dat in de Collectie Jaarsma, verslag 985 verhaal 31 is en onder moppen valt:
“Der wienen in boer en syn frou dy wennen yn ‘e Trynwâlden. Dy twa wienen altyd togearre oan ’t bekfechten. Der wennen twa feinten by har, dy hienen dêr in hekel oan. ‘Ik krij myn nocht’, sei de iene feint tsjin ‘e oare op in kear. ‘As se nou aenst wèr bigjinne, krij ik de ljedder, dy set ik tsjin ‘e muorre oan en dan gean ‘k op it dak sitten. Ik kin dy krauwerij net langer oanhearre.’ ‘t Wie iterstiid, doe bigounen de boer en boerinne elkoar wer út to fegen. Doe gong de iene feint der út mei de panne. Hy gong by de ljedder op en doe gong er op ‘e hoeke fan ’t dak sitten. De boer, dy’t ek noch âlderling wie, gong doe nei bûten ta en sei: ‘Hwat bitsjut dit?’ Doe sei dy feint: ‘Het is beter te zitten op een hoek des daks dan bij een kijfachtige huisvrouw.’ (Dat wie in spreuk fan Salomo).” NB voor mijn letterlijke Nederlandse vertaling, zie*.
Het dak op in de Trynwâlden
Bij de Friestalige mop staat Nederlands commentaar: “Twee mannen woonden in bij een boer en zijn vrouw. Dat echtpaar was altijd aan het ruziemaken. Een van de mannen kreeg er genoeg van. Toen het weer eens zover was met etenstijd, pakte de man de pan en de ladder en ging boven op het dak zitten. Toen de boer om uitleg vroeg zei de man dat hij liever op het dak zat dan bij het ruziënde stel.’ De laatste zin was een spreuk van Salomo: ‘Het is beter op een hoek van het platte dak te wonen, dan in één huis met een ruziezoekende vrouw’.” Of dat ook in de winterkoude en sneeuw van vandaag zou gebeuren is de vraag. In de Friese mop staat dat de boer en boerin in de Trynwâlden woonden en de boer ouderling was.
Foto’s Gerhild van Rooij
1. Het affiche Sterke Verhalen met Sterke Jerke uit een verhaal van Dam Jaarsma hoort bij de expositie in Universiteit van Amsterdam van 22.6.2014 tot 5.10.2014.
2. In 2014 op het geboortehuis van Dam Jaarsma in Eastermar geplaatste gevelsteen: ‘bertehûs fan / DAM JAARSMA 1914-1991 / Frysk dichter.skriuwer. / & folksferhalesamler’.
3. Silhouetbeeldmerk Dam Jaarsma 1914-2014, viering 100 jaar Dam Jaarsma in de Kjellingen in Eastermar.
Tekst Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
*Nederlands: “Er waren een boer en een vrouw, die in de Trynwâlden woonden. Die twee waren altijd samen aan het bekvechten. Er woonden twee jongemannen, knechten, bij hen in, die hadden er een hekel aan. ‘Ik heb er genoeg van’ zei de ene knecht op een keer tegen de andere. ‘Als ze nou zo meteen weer beginnen, neem ik de ladder, die zet ik tegen de muur aan en dan ga ik op het dak zitten. Ik kan dat gekrijs niet langer aanhoren.’ Het werd etenstijd, toen de boer en de boerin elkaar weer begonnen uit te schelden. Toen ging de ene man eruit met de pan. Hij ging de ladder op en ging toen op de hoek van het dak zitten. De boer die ook nog ouderling was, ging daarop naar buiten en zei: ‘Wat betekent dit’ en toen zei de knecht: ‘Het is beter te zitten op een hoek des daks dan bij een kijfachtige huisvrouw’. (Spreuk Salomo).
