...altyd nijsgjirrich!

Het dorp

Wyns – Bartlehiem
Wijns is één van de oudste dorpen van Tytsjerksteradiel. De historie gaat vermoedelijk terug tot omstreeks het jaar 500, maar wordt voor het eerst vermeld in het jaar 949 in het register van abt Hadamar van het klooster Fulda in Duitsland. Wijns werd toen Weninge genoemd.

De geschiedenis van Wyns staat afgebeeld op een kunstwerk van David van Kampen (1979, gemaakt van Belgisch hardsteen), geplaatst op het schoolplein. In het kunstwerk zijn heden, verleden en toekomst bij elkaar gebracht met de verbeeldingen van de rechtspraak, een trekschuit, een roggemolen, boeren, vee, plezierboten, terpen, overstromingen, handel.
Het kerkje dateert uit ongeveer 1200. Het is onlangs grondig gerenoveerd en ingericht voor multifunctioneel gebruik. Naast kerkdiensten worden er ook voorstellingen en tentoonstellingen gehouden, en ook kan er voor de burgerlijke stand worden getrouwd.

Wijns was in vroeger jaren een belangrijke plaats. Het zou zelfs de hoofdplaats van Oostergo genoemd kunnen worden. In Wijns werden de belangrijke beslissingen genomen en ook rechtspraak vond daar plaats. De gezamenlijke bestuurders / rechters kwamen bijeen in de Wynzer kerk. In 1224 vergaderden in Wyns zes grietmannen om het bestuursreglement vast te stellen voor het als nieuw land in gebruik te nemen zuidelijke deel van de dichtgeslibde Middelzee. Een deel van dit reglement is getiteld Wynyma Wilkeren, de keuren van Wyns. Iedere grietman had er een afschrift van en het origineel werd opgeborgen in het in 1170 gestichte klooster Bethlehem in Bartlehiem.
Ook Bartlehiem had vroeger een centrumfunktie. Het klooster is er echter niet meer, maar de centrumfunktie komt nu tot zijn recht in winters met ijs.

Wijns is nu vooral bekend door zijn vele culturele aktiviteiten die er worden georganiseerd en de recreatieve funktie die het heeft met zijn terras aan het water, de speeltuin en de “Oerset” die de verbinding vormt voor aantrekkelijk fiets- of wandelroutes; in Bartlehiem is een theeschenkerij.
Het volgende stukje tekst is afkomstig uit Het Aardrijkskundig woordenboek van der Aa:
WYNS, d., prov. Friesland, kw. Oostergoo, griet. Tietjerksteradeel, arr. en 1 1/2 u. N. N. O. van Leeuwarden, kant. en 3 u. N. W. van Bergum, aan de Ee of Dockumer-trekvaart. Men telt in dit d., hetwelk uit eenige verspreid liggende boerenplaatsen en arbeiderswoningen bestaat, 23 h. en 130 inw., die in landbouw en veeteelt hun bestaan vinden. De landerijen, onder dit dorp behorende, zijn wei- en hooilanden en loopen in het Oosten tot aan de Mork. In het Noorden der kerk ligt eene uitwatering, de Uilemeer genoemd. Door dit dorp loopt ook, over de mieden, een rijweg van Leeuwarden naar Oudkerk en Oenkerk, die alleen, gedurende den zomer, ongeveer 3/4 jaar bruikbaar is. Eindelijk ligt, niet verre van de Oudkerkstermied-weg of Raladijk een thans opgedroogd meertje Antje-Jetsesmeer genoemd.
De Herv., die er ruim 110 in getal zijn, behooren tot de gem. van Oenkerk-Giekerk-en-Wyns, welke hier eene kerk heeft, zijnde een klein, maar tamelijk net gebouw, met eenen stompen toren, doch zonder orgel.
De Doopsgez., die men er 8 telt, behooren tot de gem. van Warrega. – De R. K., van welke men er 5 aantreft, parochiëren te Leeuwarden. – De dorpschool wordt door 45 leerlingen bezocht.
Ongeveer 3/4 u. N. O. van Wyns werd, in den aanvang der twaalfde eeuw, door den eersten Abt van Mariengaarde, een Nonnenklooster gesticht, van de orde der Premonstreiten. het droeg den naam van Bethlehem en is met de overige van dien naam voor lang vernietigd.