Wyns. De historische zuil van David van Kampen is 41 jaar geleden onthuld en gemaakt. Op de vierde beeldzijde van zijn zuil verbeeldt hij het jaar 1979. Het dorpje Wyns ligt ook nu nog aan de Dokkumer Ee of, officieel in Fries, de Dokkumer Ie.
Er is geen brug in het dorp, die is er ook nooit geweest. De Oerset verbindt hier op gezette tijden nog de oevers van de Ee als ideaal startpunt voor fiets- of wandelroutes door dit mooie Friese land. De Ee is een trekvaart gebleven tussen de steden Leeuwarden en Dokkum, al trekken er nu andere schepen voorbij. Wyns is een pleisterplaats voor toeristen met horeca, en met bezienswaardigheden als de oude kerk en het unieke uit steen gehouwen beeldverhaal van David van Kampen en het zicht over de Dokkumer Ee. De Ee stroomt oor de gemeenten Leeuwarden, Tytsjerksteradiel, Dantumadiel en Noardeast-Fryslân stroomt en vormt deels ook de grens van die gemeenten.
VERBINDING
Op alle drie andere beeldzijden van de zuil is het historische water bij Wyns te zien. Vroeger was er meer water bij Wyns. De zijden schetsen hoe de stroom van de Ee per periode is veranderd en wat dat betekende voor het land en de economie. De vroegere Middelzee is er al lang niet meer, die slibde dicht en de bedding werd ingepolderd en is nu land. De Ee was eeuwenlang een economisch belangrijke scheepvaartverbinding voor transport van grondstoffen en materialen in het noorden van Friesland, maar ook dat verdween. Er zijn nu verharde wegen en autoverkeer om grondstoffen en materialen aan- en af te voeren en om ook zelf over te reizen. De tijd dat de trekschuit het belangrijkste vervoermiddel voor personen was is voorbij. In 1979 is diezelfde Ee al meer een route voor de pleziervaart geworden en dat is de Ee anno 2021 nog steeds. De Ee vormt de verbinding tussen de Friese elfsteden – en hoofdstad Leeuwarden en de Waddenzee. De Waddenzee is natuurgebied en werelderfgoed (ondanks dat daar ook industrieën werkzaam zijn als zoutwinning en diverse boringen). Vanaf Dokkum kan verder gevaren worden via het Dokkumergrootdiep, de Dokkumer Nieuwe Zijlen en het Lauwersmeer. Dat de Middelzee, die vroeger ook langs Dokkum liep dichtslibde veranderde het land bij Wyns, maar ook bij Dokkum en Leeuwarden.
IV WYNS 1979, JAAGPAD
De dijken op het vierde beeldpaneel van de zuil zijn in 1979 weer verhoogd en er zijn nu grote sluizen te zien die het water in Friesland beheersen, waaronder de Dokkumer Ee. Van Kampen laat ook zien dat de windmolens die het land droog moesten houden, nu grote pompen zijn geworden. De inrichting van het land is weer veranderd en anno 1979 heeft de ruilverkaveling het land anders ingedeeld, economisch doeltreffender, strakker en minder versnipperd. De veiligheid van het land en het water wordt in deze periode gewaarborgd door waterschappen en milieubeheer. Het waterverkeer op de Dokkumer Ee is veranderd. Er varen geen milieuvervuilende stoomschepen meer. Het voormalige jaagpad kreeg een andere functie. Er zijn geen beurtschepen meer in de vaart en er hoeft dus niet meer gejaagd te worden. Het beeld van een voorovergebogen schipper, knecht of schippersvrouw die in het een schip voorttrekt zoals op het derde beeldpaneel is verdwenen. In plaats daarvan wordt het voormalig jaagpad langs de westelijke oever nu gebruikt als een populaire recreatieve fietsroute en is het jaagpad, onderdeel van de Rietlandroute.
DE LOOP VAN DE EE
De Dokkumer Ee stroomt net als in 1979 anno 2021 nog altijd langs een reeks plaatsen en buurtschappen. Vanaf de Leeuwarder Noorderbrug en de naar de Ee genoemde Eebrug zijn dat Snakkerburen, Lekkum en Miedum, gevolgd door het dorp Wyns. Vanaf Wyns passeert de Ee naar het Noorden toe Tichelwerk, Bartlehiem en Tergracht en gaat dan door Birdaard onder de Steenhuizerbrug en Kolkhuizerbrug door om vandaar bij Sijbrandahuis/Raard onder de Klaarkampsterbrug door te stromen en uit te komen bij Dokkum en onder een tweede naar de Ee genoemde Eebrug door bij de Altenabrug uit te komen. Maar boven dat water en het land vlogen in 1979 al straaljagers en hingen er ook al satellieten in het luchtruim. Van Kampen gaf ook een waterstofbom weer en een olieplatform in zee die bij die tijdsperiode horen. De kunstenaar laat zien dat op de zeeën kustvaarders en mammoettankers varen en er veel energietransport plaatsvindt. Op de panelen is te zien hoe het dorp en de wereld is veranderd.
DOKKUMER EE
Op het middendeel van dit vierde paneel wordt de Dokkumer Ee uitgebaggerd, als dat niet gedaan zou worden zou de Ee dichtslibben en niet goed bevaarbaar zijn. Bij de Ee staat een ligboxstal, een koe is verbonden met een melkleiding en tank. De melkauto rijdt over de weg naar de fabriek, de economie lijkt te versnellen, maar in Wyns is er ‘landelijke’ rust met dan nog recreatieschepen, beroepsvaart en de laatste melkvaarders over de Ee. In het tijdperk van de techniek na 1979 volgt de digitale revolutie maar Wyns heeft nog altijd kleinschalige en grotere culturele activiteiten en vanuit de speeltuin en het terras aan het water nog steeds een prachtig uitzicht op land en water.
TEKST EN FOTO’S: Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
3 details van de Historische Zuil, zijde IV, 1979 WYNS, van kunstenaar David van Kampen
Zie voor deel 1,2,3 Kunst in de Trynwâlden 29, 30 en 31
