Kransen voor sportieve prestaties zoals de kaatsport zijn de voortzetting van een oude traditie en waren er al voor de winnaars van de Antieke Panhelleense spelen waaronder de Olympische Spelen.
KRANSSPELEN
De krans als prijs voor een sportieve prestatie is verbonden met de vier Panhelleense spelen. In het oude Griekse Rijk kon iedereen, van atleten tot publiek en arm of rijk daar aan deelnemen. De bekendste en oudste van de vier Panhelleense spelen zijn de in 776 v. C. gestichte vierjaarlijkse Olympische Spelen gehouden in juni/juli in Olympia in de plaats Elis in Peloponnesus. In het antieke stadion konden wel 45.000 tot 50.000 toeschouwers het verloop van de Spelen volgen. De drie andere spelen waren de tweejaarlijkse, sinds circa 600 v. C. in de lente gehouden, Ishtmische (of Corinthische) Spelen op de isthmos of landengte van Korinthe, de vierjaarlijkse Pythische Spelen in augustus/september van het derde jaar van elke Olympiade in Delphi en tenslotte de tweejaarlijkse, twee maanden na de Isthmische Spelen gehouden, Nemeïsche spelen bij het stadje Nemea in Argolis. Deze vier spelen werden ook wel kransspelen genoemd.
MET KRANS GEKROOND
Op de Panhelleeense spelen kregen de winnaars van de atletische sporten of bij het onderdeel wagenwedrennen, de eigenaar van de paarden, als prijs een krans van de stad waar de spelen plaats vonden. De krans werd als een kroon op het hoofd geplaatst en bestond uit natuurlijke materiaal. Tweede en derde prijswinnaars kende men in die tijd niet. Volgens de verhalen zijn de Olympische Spelen gesticht door Pelops. Hij won bij een sportieve wagenwedren, in een wagen zoals gebruikt in de oorlogen. De prijs voor die overwinning bestond uit Elis (!) die zijn echtgenote werd en de koningstroon. De prijs van de aan Zeus opgedragen Olympische spelen was een andere en bestond uit een olijfkrans en heilige olijfolie. Wel kreeg de winnaar net als de winnaars van de andere kransspelen in zijn vaderstad nog andere prijzen. De stad waar de atleet vandaan kwam werd altijd genoemd.
SOORTEN KRANSEN
Op de andere drie Panhelleense spelen ging het er net zo aan toe, maar verschilden de kransen. De Pythische spelen zijn gehouden ter ere van de overwinning van Apollo op het monster Python. Voor de overwinning kregen spelers een laurierkrans op het hoofd. De Isthmische spelen op de door water omgeven smalle landengte die het Peloponnesiche schiereiland verbindt met Centraal-Griekenkand waren opgedragen aan Poseidon, god van de zeeën. De winnaars van deze spelen kregen een pijnboomkrans opgezet. Op de Nemeïsche spelen, net als de Olympische Spelen gehouden ter ere van Zeus, werden de zegevierende atleten gekroond met een Selderijkrans.
OP GEVELS ONDERWEG
Kransen worden nog altijd verbonden met diverse sportwedstrijden. Wie vanuit de prachtige Trynwâlden door omliggende gemeenten van dorp naar dorp wandelt, fietst of racet, of de landelijke route te paard of in een wagen aflegt, kan zo maar ergens een trofee in de vorm van moderne lauwerkransen hangen zo op de gevel zien hangen. Veel van die soms al verdroogde bloemenkransen zijn gewonnen met kaatsen, een sport die in Nederland al vanaf de middeleeuwen gespeeld wordt. Lange tijd was de kaatssport hier de meest beoefende nationale sport totdat in de achttiende en negentiende eeuw kasteleins de organisatie in handen kregen. Zij vercommercialiseerde het ‘balverkaatsen’, maar toen in 1853 in Franeker de totale ondergang van de kaatssport dreigde, richtten vijf Franeker notabelen een commissie op voor de bevordering en instandhouding van het ‘Franeker kaatsen’. Vanaf 1854 was de feestelijke hoogtijdag van het kaatsen een impuls voor de kaatssport. De commissie werd een Permanente Commissie (PC) die vanaf 1856 de PC wedstrijd organiseert op het Sternse Slotland (It Sjûkelân) in Franeker.
KAATSKRANSEN
De Koninklijke Nederlandse Kaatsbond De KNKB in Franeker is één van de oudste Nederlandse sportbonden en telt meer dan honderd kaatsverenigingen, onderverdeeld in 12 federaties. In de zomer vindt de PC plaats, ook daarbij worden kransen uitgereikt, anders dan bij de Olympische spelen zijn ze niet groen maar kleurrijk*, net als de krans die de op 28 maart 1969 opgerichte Kaatsvereniging Trynwâlden uit Oentsjerk/Gytsjerk uitreikt. De basis van de kaatskrans is een van kunststof buis op maat gemaakte hoepel met daar omheen gevlochten groen van coniferen. Bij kaatskransen wordt aan de onderzijde voor een grote en veelkleurige medaillon of rozetvorm van bloemen gestoken en ook links en rechts steekt worden een lange bloem verwerkt of meerdere bloemen en ook worden er wel kleinere rozetten in verwerkt.
ALLEEN VOOR WINNAARS
Het groen van de kransen verwijst naar de oude oorspronkelijk groene lauwerkransen van de Panhelleense Spelen, die net als de kleurrijker kaatskransen anno 2022 symbool staan voor de sportieve overwinning. Op de Panhellenistische Spelen werden de kransen op het hoofd gezet, nu worden ze om de nek gehangen. In vroeger tijd was de krans alleen weggelegd voor de winnaar van de wedstrijd, een tweede en derde prijs kende men niet in die tijd. In onze tijd krijgt niet alleen de koning van de PC, de tweede en derde finalisten krijgen er ook een. De Koning krijgt wel als enige een andere wisselprijs, de felbegeerde zilveren kaatsbal, die ook omgehangen wordt. In 2022 ging deze naar Tjisse Steenstra, Koning van de 169e PC in Franker. Het is de hoogst haalbare prijs in het kaatsen.
TEKST Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk, Trynwâlden
1. Gesloten lauwerkrans van olijftakken (Bij open kransen zijn dikke uiteinden samengebonden) (foto NN).
2. Amfoor uit 530 tot 520 v. C., detail ‘wagen, menner, paarden’ (herkomst Athene, vindplaats Vulci in Canino, collectie het Louvre).
3. In het midden Tjisse Steenstra, Koning van de 169e PC, augustus 2022 met kaatskrans om en zilveren kaatsbal (foto website KNKB).
TIP
Op https://www.knkb.nl/ staan locaties en tijden van Kaatswedstrijden t/m 22 augustus,
op https://www.pc-franeker.nl/ de geschiedenis van de PC.
Kaatsvereniging Trynwâlden, zie facebook (T. 06-51519887, E. kvtrynwalden@gmail.com)
