Readtsjerk is het enige dorp in de Trynwâlden dat niet binnen de grenzen van de gemeente Tytsjerksteradiel ligt, maar onder gemeente Dantumadiel valt. Vroeger lag Readtsjerk in de bijna gelijknamige Grietenije Dantumadeel zoals te zien op de oude Schotanuskaart uit 1664.
Oostergoo, elf Grietenijen
De afgebeelde kaart van de Grietenij Dantumadeel is in 1664 uitgegeven door Haackma en Gravius. Sjoerd Haackma en Sytse Gravius waren beiden landmeters en tekenaars in Friesland en maakten in totaal 30 zogenaamde Grietenij-kaarten. Een grietenij was een bestuursgebied van een Grietman. Hij was een soort plattelandsburgemeester en anders dan nu ook betrokken bij de rechterlijke macht. De 30 grietenijen maakten deel uit van de drie kwartieren Oostergo, Westergo of Sevenwolden. De kwartieren vormden samen met de elf steden de provincie Friesland. De grietenijen Dantumadiel en Tytsjerksteradiel vielen samen met de grietenijen van Achtkarspelen, Ferwerderadeel, Idaarderadeel, Kollumerland, Leeuwarderadeel, Oostdongeradeel, Rauwerderhem, Smallingerland en Westdongeradeel onder Oostergo dat in totaal uit elf grietenijen bestond.
Swarte Broeck en Mûnein
Op de kaart van de Grietenij Dantumadeel uit 1664 staat het dorp Readtsjerk, in Nederlands Roodkerk genoemd. De dorpsnaam wordt in die tijd op het eind met ck geschreven, en staat op de kaart als Roodkerck. Het dorp lag tegen de grens van de Grietenij Tzietzercksteradeel, waarvan de officiële spelling als naam van de gemeente nu de Friese naam Tytsjerksteradiel is. Het later zelfstandige buurdorp Mûnein, in Nederlands Molenend of Moleneind, ligt nog steeds tegen de Swarte Broek aan. Mûnein of Molenend staat nog niet op de kaart uit 1664 omdat die buurt in die tijd nog onder het grotere dorp Oentsjerk viel. De oude naam Oenkerck uit 1664 is net niet te zien op de kaart van deze Grietenij, wel op de kaart van de Grietenij Tzietzercksteradeel uit 1664. De cartouche met bestuursinformatie over de afgebeelde grietenij Dantumadeel staat linksonder en bedekt de plaats waar het dorp Oentsjerk nog altijd ligt. De anno 1664 veel grotere Swarte Broeck waarvan het water zich uitstrekt van Mûnein tot Readtsjerk is wel afgebeeld op deze kaart.
Verdwenen Grietenij en gemeentenamen
In 1851 gingen in Friesland alle 30 grietenijen over in evenveel gemeenten, met behoud van de oorspronkelijke naam. In de Trynwâlden herinneren de namen van de huidige gemeente Dantumadiel en gemeente Tytsjerksteradiel nog altijd aan de namen van de oude grietenijen. Dat geldt niet voor vier van de vijf op de kaart uit 1664 genoemde aan de grietenij van Dantumadiel en, of de grietenij van Tytsjerksteradeel grenzende grietenijen. Deze grietenijen zijn vanaf het westen gezien achtereenvolgens Ferwerderadeel Pars, Occidentalis Dongriae Pars, Dongriae Orientalis Pars, Collumerlandiae Pars. De vier werden in 1851 de gemeente Ferwerderadeel, gemeente West–Dongeradeel, gemeenten Oost-Dongeradeel en gemeente Kollumerland en Nieuw Kruisland of kortweg Kolummerland c.a. genoemd. De namen van deze vier grietenijen en gemeenten zijn als gevolg van fusies niet langer terug te vinden in de huidige gemeentenamen. De fusiegemeente Dongeradeel (die bestond uit de eerder gefuseerde gemeenten Oost-Dongeradeel, West-Dongeradeel en Dokkum) is samen met de gemeente Fewerderadiel en gemeente Kollumerland c.a. in 2019 opgegaan gemeente Noardeast-Fryslân. Deze nieuwe gemeente grenst aan de gemeente Tytsjerksteradiel en de gemeente Dantumadiel. De naam van de aangrenzende grietenij Achtcarspelen Pars op de kaart van de grietenij Dantumadeel uit 1664 is tot nu toel bewaard gebleven, anno 2023 is Achtkarspelen nog altijd een buurgemeente van Tytsjerksteradiel en Dantumadiel.
Bestuur Zevende Grietenij
De volledige titel van de prentkaart uit 1664 luidt: Dantumadeel, de zevende grietenije van Oostergoo. De niet ingekleurde kaart is online te zien in de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam, de verwervingoverdracht van beheer van deze kaart aan het museum dateert van 1887. De kaart, object RP-P-AO-2-23A-7-2, heeft als Catalogusreferentie Van Eeghen-2(2). Op de achterzijde staat een gestempeld verzamelaarsmerk: Lugt 19. Linksonder in de cartouche met de titel van de kaart staat bestuurlijke informatie, deze luidt:
De GRIETENIJE van,
D A N T U M A D I E L
waarover tegen woordig
De E. Heer Jr. SJOERDT
van AYLVA Grietheer is
Bysitters syn { Folcke Binnertsz
{ Wieger Wielckesz
Secretaris Jacobus Canter
J.U.D.
J.U.D. en J.U.L.
De Latijnse afkorting J.U.D. staat voor Juris Utriusque Doctor, dit is een Doctor in beide rechten, te weten het Romeins recht en het Canoniek recht, ofwel het Burgerlijk recht en het kerkrecht. Deze wetenschappelijke titel wordt ook wel in een andere volgorde gezet, namelijk doctor utriusque juris of doctor juris utriusque. Daarnaast komt op onder meer Bestuurscartouches van kaarten de eveneens Latijnse afkorting J.U.L. voor, voluit Juris Utriusque Licentatius. De L. in J.U.L. staat voor Licentiaat in beide rechten, dit betekent een academische graad in beide genoemde rechten. Het staat onder meer op de kaart uit 1664 van de Grietenie van Opsterland, horend tot het zuidelijker gelegen kwartier de Sevenwolden.
Vervolg
In deel 2 meer over de makers van deze kaart, de schaalstok die een indicatie geeft van de afstanden in de Grietenij, de verklaringen in de legenda en de betekenis van de afbeeldingen van de verschillende figuren op deze goed bewaard gebleven zeventiende eeuwse kaart met een deel van de Trynwâlden.
Tekst. Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk, voor Trynwâlden Online
Illustraties Schotanus en Haackma:
1 Kaart 7e Grietenij Ooster Goo, Dantumadiel ingekleurd, 1664
2 Bestuurs cartouche, Grietenij van Dantumadiel (niet ingekleurd) 1664
3 Kaart Grietenij van Dantumadiel (niet ingekleurd, 1664
