In de Trynwâlden ligt bij Gytsjerk een klein langgerekt driehoekig stukje grond. Op het ecologische perceel staat geologisch erfgoed in de vorm van een grote zwerfsteen en een picknicktafel. De grond wordt aan de lange zijden omsloten door de Rinia van Nautaweg en water en aan de korte zijde door de Trynwâldsterdyk of N361.
PICKNICKPLAATS
Achter de houten lattentafel met dubbele banken staan enkele bomen en struiken die voor beschutting zorgen. Vanaf die picknickbanken is er rondom een prachtig uitzicht over de weidse landelijke omgeving, met water, drogere en drassige gebieden met diverse flora en fauna. De in deze omgeving opvallend grote, rechtopgezette zwerfsteen domineert het perceel. Rond de grote steen liggen verschillende kleinere zwerfstenen die het monumentale formaat van de steen benadrukken. De kleine zwerfstenen horen eveneens tot het geologisch erfgoed van de Trynwâlden en hebben zoals elke zwerfsteen allemaal een unieke vorm. Door de plaatsing is goed te zien dat de grote zwerfsteen aan alle zijden een andere karakteristieke vorm heeft gekregen. Dit valt mede op omdat de monumentale steen van veraf afsteekt tegen de weidse achtergrond.
VINDPLAATS GYTSJERK
Op afstand lijkt de steen licht, van dichtbij is te zien dat die lichte kleur niet egaal is. De ruwe oppervlakte van de steen bestaat uit talloze kleine spikkels in vele nuances wit en lichtgrijze tot donkere antracietkleuren en rozige tot bijna lichtpaarse tinten. Deze kleine deeltjes van uiteenlopende grootte schitteren meer of minder in de zon, waardoor de steen op het eerste gezicht lichter lijkt dan deze is. Kenners kunnen aan de verschillende tinten en de structuur van deze steen zien dat de massieve steen afkomstig moet zijn uit Zuid-Zweden. Er is een metalen plaatje bevestigd op een vlak van de ruwe steen en daarop is te lezen dat de zwerfsteen in de verschillende ijstijden door het landijs over een grote afstand is voortgeschoven. De steen belandde na die reis in de Trynwâlden. De krassen en butsen in de steen zijn sporen van die lange reis, net als de afgeronde randen en contouren. Op 12 mei 1984 is de zwerfsteen gevonden, 100 meter oostelijk van de locatie waar de zwerfsteen nu als herkenningspunt staat.
GEOLOGIE
De zwerfsteen bij de entree naar Gytsjerk herinnert eraan dat in de ijstijden, maar ook nu nog grote bewegingen plaats kunnen vinden door natuurkrachten. De steen hoort bij de geschiedenis van de Trynwâlden en in het bijzonder bij de dorpsgeschiedenis van Gytsjerk en de bijbehorende agrarische omgeving. Vroeger kregen de verharde wegen in de omgeving de naam kunstwegen. Het waren kunstmatig aangelegde wegen, ter onderscheiding van de niet altijd goed begaanbare natuurlijke paden. Die natuurpaden konden bepaalde perioden van het jaar in onbegaanbare modderwegen veranderen tenzij deze, zoals in de Trynwâlden, op een hoge zandrug lagen. De steen staat op de grens van natuur en cultuur. Maast het perceel ligt aan twee kanten een asfaltweg, met bij de een ook een bestrating. Er staat straatmeubilair zoals een blikvanger, lampen en straatborden en er is natuurlijk verkeer. Aan de andere kant is er een aaneengesloten natuurgebied dat door de weg doorsneden wordt. In de (gecultiveerde) natuurgebieden leven veel vogels, vissen en kleine zoogdieren en grazen ook grotere dieren. Door dit gebied lopen enkele aangelegde natuurpaden, die niet betegeld zijn of kunstmatig verhard, maar wel opengehouden worden.
WACHTER BIJ NATUURGEBIED
De door It Fryske Gea beheerde en in stand gehouden natuurgebied bij de picknickplaats met de monumentale steen is voor een deel buiten het broedseizoen toegankelijk. Het kleine perceel met de steen en de picknickbank is het hele jaar toegankelijk en van daaruit en ook vanaf de wegen is te zien hoe de biodiversiteit in de omringende natuurgebieden is teruggebracht. Dit is tot stand gekomen dankzij onder meer aanpassingen van de eerder intensief gebuikte agrarische grond en een ander, bijpassend waterbeheer. Vanuit het land of het water en ook vanaf de geasfalteerde wegen is te zien hoe de lichte kleur van de steen, net als de open vlaktes of de begroeiingen op het land van kleur lijken veranderen wanneer wolken er plaatselijk hun schaduw op werpen is de kleur minder intens dan wanneer de zon daar doorheen breekt. De unieke vorm van het geologische erfgoed komt in verschillend licht steeds anders uit en lijkt wel een abstracte wachter. De zwerfsteen is nabij de wegen en natuurgebieden tegelijk een baken dat de locatie bijzonder maakt, zoals kunstwerken op locatie dat ook kunnen.
Foto’s en tekst, Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk
1. Zwerfsteen, gezien vanaf de Trynwâldsterdyk richting Rinia van Nautaweg, Gytsjerk.
2. Zwerfsteen uit Zuid-Zweden, gezien vanaf Rinia van Nautaweg, richting Leeuwarden.
3. Informatietekstbord op de in 1984 gevonden zwerfsteen, Gytsjerk.
