In de Trynwâlden liggen dorpen en in cultuur gebrachte agrarische gronden en natuurlijke recreatiegebieden. Korte en lange afstandspaden en vaarroutes bieden heel verschillende vergezichten en stilteplekken. Rond boerderijen staan vaak boomgroepen, bij villa’s staan wel solitaire bomen, hagen of boomwallen. Langs de verschillende wegen en paden staan aangerijde bomen als windvangers waartussen het landschap of de dorpsgezichten te zien zijn. Wordt dit landschap natuurlijk cultuurerfgoed?
Bûtenfjild
In het uitgestrekte landschap rond de dorpen in de Trynwâlden zijn oude, maar ook nieuw aangelegde of herstelde boomwallen te zien. Ook staan hier en daar bomen die uit mogen groeien of zelfs langzaam mogen vergaan. In de ruigere natuurgebieden lopen natuurlijke paden wel door hakbossen of voeren ze langs rietoevers met inheemse bomen en struiken. In de meer gecultiveerde gebieden ligt een netwerk van strakke sloten of vaarten en zijn rond de boerderijen nog wel vaak traditionele bomen te zien in de boomgroepen die vaak ook weerspiegelen in het water bij de boerenplaats. Langs het fietspad in de richting van het Bûtenfjild bij Ryptsjerk is dat allemaal te zien. Het eindpunt, het Bûtenfjild zelf, heeft enkele jaren geleden een heel ander aanzien gekregen. Aan de overzijde is nog wel de weg met aan weerszijden bomen te zien, maar tussen de weg en de beschutting van het fietspad is alles aangepakt. Het houten, met het water meebewegende kunstwerk De Boat fan foarhinne van Hans Roebers moest wijken. Het werd tot puin geslagen en pas na maanden werd wat van dit prijswinnende kunstwerk resteerde afgevoerd. Er kwam met de nieuwe sluis ook een andere indeling in het natuurgebied dom zoals het Wetterskip het formuleerde ook in de toekomst ‘droge voeten te houden’. Er staan meer informatiebordjes en Rixt Juxtema ontwierp een skûltsje, een soort uitkijkwerk rond een nieuw geplante solitaire boom als markering van het buitengebied.
Boom in boerenland
Aan de linkerkant van het fietspad naar het Bûtenfjild bij Ryptsjerk bleef wel iets anders staan zoals voorheen: een majestueuze kale boom op een particulier erf aan het water. Met de rug naar het Bûtenfjild is het of de tijd daar even stil heeft mogen staan. De boom met omvangrijke stam staat met de wortels nog diep in de grond verankerd, maar mist de kroon. Dit natuurlijke beeld zonder blad of bloesem aan takken en twijgen is een magistraal ijkpunt op een gemaaid gazon. Er staat vaak een fiets naast deze boom met nog maar twee takken uit de bijna kale stam. Links is een fijn netwerk te zien gevormd door twijgen van bomen en struiken en andere vegetatie die een boomwal vormen tussen het fietspad en het gras rond de boom. Achter de boom is tot de horizon met weer een boomwal grasland en een boerderij te zien, een tijdloos beeld, hoe lang is dit land al boerenland en hoe lang blijft het nog boerenland? Rechts van de boom ligt een huis met rondom bomen en aan die kant bevindt zicht de toegang naar het erf en daarachter nog weer een boomwal. Aan de voorzijde, voor de oude kale boom, ligt een beschoeide kant en water. Aan de overkant rust een zwerfkei waarbij een paal staat met een informatiebord oer de periode waarin dit water beroepsmatig werd bevaren en een oude zwart-witfoto. De tekst luidt:
“Twee tjalken liggen – met gestreken zeilen – voor de oude sluis. Het is ongeveer 1932. Op het voorste schip schipper Pieter van der Galiën met zijn beoogde opvolger. Op de loopplank sluiswachter – tevens wethouder – Pieter Vlieger met zijn vrouw Tryntsje en kleine Gerard.
De sluis dateert van 1925, toen in het Bûtenfjild het water 50 centimeter zakte ten opzichte van de boezem. Vóór die tijd kon je gewoon doorvaren en was er een ‘overzet’. In1955 kwam er een gemaal en was het gedaan met de sluis. Tot in 2017 een ‘bypass’ de nieuwe sluis werd gebouwd voor recreatief vaarverkeer. In nog geen honderd jaar daalde het waterpeil aan de oostkant van de sluis met ruim anderhalve meter ten opzichte van het peil aan de westkant.
De meeste boten die in de oude sluis werden geschut waren schouwen en pramen. Van vissers en van kleine boeren die gras en hooi haalden uit ‘it Noard’. Donderdag en vrijdag kwamen steevast ook de beurtschippers. Verder had je de schepen met terpmodder, mest of riet. Sommige nog onder zeil; En ten slotte was er de motorboot met vlas voor de vlasfabriek in Oentsjerk.” (NB In die tijd viel Mûnein nog onder Oentsjerk)
Stiltepunt
De boom aan het water bleef al die tijd staan, maar veranderde in een markante silhouet als ijkpunt voor vergankelijkheid en een mild afscheid. Na een voluit boomleven, biedt de boom nu ruimte aan ander nieuw leven in de natuur, als een ecologisch monument verbindt de boom een natuurlijk verleden en heden met de toekomst. De silhouetboom krijgt bij laat avondlicht langzaam een andere gloed en lijkt een baken uit een andere tijd. De spiegeling in de oude vaart in almaar zachter wordend licht en met andere kleuren dan overdag maakt dat het silhouet van deze boom een wordt met de verstervende kleuren van het nog kale weefwerk van de boomwal links. Uit die wal zal verder in het voorjaar langzaam weer nieuw leven spruiten. Dit beeld roept voor mij stilte op.
Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk in de Trynwâlden
Foto’s
1. Boomwal, boom en fiets op erf naast fietspad naar Bûtenfjild (foto Gerhild van Rooij)
2. Spiegeling boomwal en boom in water voor erf (foto Gerhild van Rooij)
3. Kei, bord voor erf met huis, boomwal aan horizon (foto Gerhild van Rooij)
4. Historische foto vaart (foto Gerhild van Rooij)
(Klik op de onderstaande foto voor een vergroting op iPad of computer en bepaal zelf de snelheid)
