Vrijdagnamiddag jl. was ik als ambassadeur voor kunst, erfgoed en cultuur te gast bij Stichting Cultuur en Landschap Trynwâlden. De Stichting bood een groep van ruim twintig vrijwilligers, adviseurs en geïnteresseerden als dank onder meer een wandeling aan door het landschapspark Stania State. Jauko Dijkstra, boswachter beheer Noard-Fryslân van Staatsbosbeheer gaf een ruim anderhalf uur durend ‘college’ over het beheer en onderhoud van het landschapspark.
STIPPEN OP BOMEN
Jauko wees ons op de koude grijze lentedag onder meer op houtstapels. In een daarvan was van ver een rode spiraal op een stuk hout zichtbaar. Ik woon en werk ruim de helft van mijn leven in de prachtige Trynwâlden en wandel vaak langs die bomen met op de stam oude en, of nieuwe verfstippen en waarvan een aantal zijn omgegaan. De boswachter Jauko belichtte de achtergrond van enkele en dubbele verfstippen op de bomen. De stippen zijn onderwerp in mijn Serie Stania State in haiku, een dichtvorm van drie regels van 5-7-5 lettergrepen over een natuurbeleving met een wending.
HAIKU
Stania state
Blauwgestipt is blijven staan
roodgestipt kappen
Stania state
blaustipt betsjut stean bliuwe
readstipt is kapje
JAUKO DIJKSTRA: BEHEER
De bomen met rode stip worden vaak pas na jaren of niet gekapt, deels omdat het beheer in het recreatieve en cultuurhistorische landschapspark van buitenplaats Stania State in delen wordt uitgevoerd. De bomen, onderbegroeiing, paden, het water en de oevers of kanten worden als geheel beheerd. Staatsbosbeheer komt pas tot een eindbesluit nadat een combinatie van perspectieven is meegewogen en is bepaald welke doorslaggevend zijn. Staatsbosbeheer kijkt naar wat de boom en bijbehorende dieren, vogels en insecten bijdragen aan de natuur in het park en biodiversiteit, denk aan nestbomen. Het tempo waarin een boom groeit, de historische of zeldzaamheidswaarde, de ouderdom van een boom, de boomsoort in samenhang met andere bomen en de gezondheid en ouderdom van de boom zijn medebepalend voor hoe de bomen, nestelbomen en staken en andere flora en fauna beheerd worden.
GEVAAR VAN SCHADE
Natuurlijk is er altijd de meer of minder acute vraag of de boom door ouderdom, stormschade of blikseminslag acuut of op termijn gevaar voor de veiligheid geeft. De boswachter vertelt dat dit laatste bijvoorbeeld aan de achterkant van de achtertuin zou kunnen gebeuren. Het waterpeil wisselt daar sterk en frequent wisselt ten gevolge van klimaatverandering en gebruik van water voor agrarisch doeleinden. Eiken kunnen daar minder goed tegen dan bijvoorbeeld beuken. Beheer monitort de eiken in dit gebied en de waterhuishouding in het park is aangepakt. Bij acuut gevaar wordt snel ingegrepen en als bomen niet behouden kunnen blijven, kunnen ze soms wel als staak blijven staan.
CULTUREEL ERFGOED
Vanuit cultuurhistorisch landschapsperspectief kijkt beheer hoe een boom verbonden is met de cultuurhistorische parkaanleg. Markeert de boom bijvoorbeeld een pad, staat deze terecht op een zichtlijn of verstoort de boom de zichtlijn, past de boom in de boomgroep waarin deze staat, is de boom door vroegere bewoners van ver geïmporteerd is om als prestigieus pronkstuk te dienen, solitair, als paar of tussen meer bomen? Is er in geval van een paar, voldoende ruimte voor beide bomen of kan er beter maar een boom blijven staan. Het speelt ook mee of een boom aan vroegere bewoners herinnert.
STIP ALS OPTIE
Verkleurde rode of blauwe stippen zijn oude stippen en nog altijd een optie om te behouden of kappen. Het monitoren van biodiversiteit en natuurbescherming, is samen met onderzoek naar ouder beheer, recenter veldonderzoek, biologisch en geologisch onderzoek, en bronnenonderzoek op het gebied van landschapsbiografie, tuinhistorie en cultuurhistorisch erfgoed gerelateerd aan het landschapspark van Stania State bepalend hoe de bomen in het park worden beheerd. De uitkomst van een intern of extern onderzoek weegt soms zo zwaar dat een stip heroverwogen wordt, bij uitzondering komt de heroverweging kappen of behouden tot stand na een onderbouwd advies van betrokkenen van buitenaf.
BLAUW OVER ROOD
Jauko wijst tijdens de wandeling op een boom tussen twee hogere bomen. Het bleek jaren later een onmisbare boom die het eind van een pad op de driespong markeerde. De boom kon er nog de hoogte in groeien, net als de hoge bomen ernaast, gezamenlijk kunnen ze minder in de breedte groeien. Het ritme van de bomen langs de door tuinarchitect Roodbaard aangelegde cultuurhistorische paden had voorrang. De met bomen omzoomde paden geven de historische structuur van het park aan en daarom kreeg de boom een blauwe stip over de nog deels zichtbare oude rode stip. De boom blijft staan.
Trynwâldster Gerhild van Rooij, gastheer van de Fryske Noardlike Wâlden.
Foto’s van Gerhild van Rooij:
1. Houtstapel in historisch landschapspark van Stania State, Oentsjerk, maart 2024.
2. Dubbele stip, blauw over rood, op boomstam, idem.
3. Rest gekapte boom, idem.
