Het Observeum, Museum & Sterrenwacht in Burgum toont op het buitenterrein of buitenmuseum historische en erfgoedobjecten. Nautische, astrologische, bouwkundige, bedrijfsmatige, agrarische, funeraire, religieuze, en ook archeologische en geologische objecten die aansluiten bij de deelcollecties van het Observeum. De zwerfkeien sluiten aan bij de objecten in zaal 6, Geologie & Bodemkunde.
Na de coronajaren is het Observeum museumdeel heringericht en met inzet van velen intern verbouwd. Jeroen Gebben, burgemeester van Tytsjerksteradiel opende op 22 september 2022 in bijzijn van de bekende stenenkenner en verzamelaar Jan Faber uit Gytsjerk en onder grote belangstelling van de leden ofwel ambassadeurs van het Observeum de prachtig nieuwe zaal Geologie & Bodemkunde. Naast de soortnamen van de mooi uitgelichte zwerfstenen op zandkleurige planken staan ook de herkomst en vindplaatsen bij de daar opgestelde doorgezaagde stenen. De buiten- en binnenzijde zijn samen te zien en de gepolijste delen hebben de prachtigste kleuren en structuren. Op informatieborden staat de weg die de zwerfstenen hebben afgelegd. De afgebeelde steen is een in Gytsjerk gevonden Åland-Rapikivi die vanuit Scandinavië Tytsjerksteradiel bereikte, dat op een uitloper van het Drents plateau ligt. In de prehistorie leefden hier jagers, vissers en verzamelaars.
Buitenmuseum
Zwerfblokken (buiten) zijn minstens 10 kilo, zwerfstenen 2 tot 20 cm, onder 2 cm is het grind en nog fijner is het zand. Ze herinneren aan nog altijd veranderende landschappen en bodems van zeeën en stromen. Zwerfkeien, zwerfstenen, rolstenen, blokken of brokken zijn afgerond door de lange weg die ze rollend en schuivend hebben afgelegd en waarbij ze soms onder de grond of in de bedding van een rivier verdwenen, om eeuwen later aan de oppervlakte te komen en verplaatst te worden. De zwerfkeien en blokken die voor het Observeum staan, hebben een indrukwekkende geschiedenis. Op de foto van 3 september 2022 staat er geen naam, herkomst en vindplaats bij. De informatie staat wel op mijn op 28 april 2015 genomen foto voor mijn lezing Wat is er te zien in Tytsjerksteradiel? op een plankje tegen twee paaltjes zoals op mijn foto’s van mei 2021 voor Kunst in de Trynwâlden nr. 25 Dalarne porfier uit Mûnein die ook in het buitenmuseum staat.
Åland-rapakivi in buitenmuseum Observeum
Het Observeum is het enige Nederlandse museum met een grote Midden-Pleistoceen opstelling, de periode van glacialen of ijstijden van het Cromerien, Elsterien en Saalien. De voorlaatste ijstijd, het Saalien, verliep erg koud. In die periode schoven massa’s ijs en stenen uit Scandinavië Friesland (en andere delen van ons land) binnen en vormden er de voornaamste contouren in ons landschap. Onder die zwerfkeien en -stenen is het meest bekende en meest voorkomende gidsgesteente Rapakivi, het vormt een heterogene groep granietachtige gesteenten waaronder Åland-rapakivi en daaraan verwante Ålandgraniet. Åland-rapakivi is te herkennen aan typische witte ringetjes en komt uit de Ålandzee en Ålandeilanden tot onder de kust van Dagö. De Ålandzee (Zweeds Ålands hav, Fins Ahvenanmeri) is de zeestraat tussen de Botnische Golf en de Oostzee (ook wel Baltische Zee). De Åland-archipel is met 20 tot 50 duizend eilanden qua aantal de grootste archipel ter wereld en bestaat vooral uit scheren, kleine rotsen en klippen. Door de postglaciale stijging komt het land hier langzaam omhoog, verschijnen er nieuwe eilanden boven water en vergroeien andere eilanden met elkaar. Net als tijdens de glacialen is er nog altijd beweging in het zeegebied. Voor wie niet ingewijd is in het herkennen van de zwerfkeien is een verhaal over de herkomst en vindplaats een reis in tijd en afstand door de geschiedenis en diverse landen, zoals de in Gytsjerk naar boven gekomen Åland-rapakivi die is verplaatst naar het buitenmuseum van het Observeum.
Trynwâldster Gerhild van Rooij uit Aldtsjerk, tekst en foto’s.
1 Burgemeester J. Gebben en Jan Faber openen zaal 6. Geologie & Bodemkunde, 22.09.2022.
2 In Gytsjerk gevonden Åland-rapakivi voor het Observeum, Burgum, foto 03.09.2022
3 Idem, foto 03.09.2022.
4 Idem, met informatiebord, foto 28.04.201
meer zwerfkeien
https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/04/kunst-in-de-trynwalden-24-geologisch-erfgoed-op-rand-zan-kei-leemplateau/
https://www.trynwalden.nl/nieuws/2021/05/kunst-in-de-trynwalden-25-een-dalarne-porfier-uit-munein/
Kunst en erfgoed in de Trynwâlden 39: Kleine zwerfkei en stenen aan de Singel in Gytsjerk – Trynwâlden Online (trynwalden.nl)
https://www.trynwalden.nl/nieuws/2023/02/erfgoed-in-de-trynwalden-nr-61-zwerfkei-tussen-cultuur-en-natuurlandschap/
